MÂÛN SÛRESİ   SÛREYİ TAKDİM

"Euzû Billêhi mine’ş-şeytanir-racîm" “Bismillahir-Rahmanir-Rahîm”

Elhamdû lillêhi Rabbil Âlemîn, Vessalêtû vesselêmû ‘âlê Râsûlinê Muhammedin ve ‘âlê ‘êlihî ve eshâbihî ve etbâ’îhî ecmaîn.

Rabbişrah lî sadrî  Ve-yessirlî emrî  Vahlûl ûkdeten min lisênî

Yefkâhû kâvlî (Tâhâ 25-26-27-28)

Rabbim göğsüme genişlik ver kolaylaştır işimi, düğümü çöz dilimden ki anlasınlar beni. Amin, amin, amin..!

Değerli Kur’an dostları bugün dersimize Mâûn sûresinin tefsiri ile başlayacağız inşaallah. Mâûn sûresi elimizdeki mushafta 107. sırada bulunsa da nüzul sıralamasında, iniş tertiplerinde 17. sırada yer alan bir sûre. Yani hayli önceki yıllara ait, ilk yıllara ait bir sûre. Mâûn sûresi adını son ayetinden alıyor. Mâûn sadece bu kalıpla sadece burada kullanılıyor. Kullanıldığı tek yer sûrenin 1. ayeti.

Buhari sûre’yi “Erâ’eytellezî yûkezzibû Bid-dîn” şeklinde ya da “Erâ’eyte şeklinde isimlendirmiş, öyle anmış. Hatta başka isimlerde söylemişler bu sure için. Yani kaynaklarımızda ki tüm isimlendirmeleri sayarsak altıya kadar çıkar Mâûn sûresinin ismi.

Mâûn sûresi Mekkî bir sûre olduğunu başta söyledim. Tekasür sûresi ile kâfirun sûresi arasına yerleştirmişler ilk tertipler. Hatta bunun dışında bir görüş daha var ki 1- 3. ayetler arası Mekkî 4-7 ayetler arası da Medenî’dir diyenler olmuş. Bunu söyleyenler 4. ayette ki Musallîn’e, yani salât ederler manasına gelen Musallîn’e namaz kılarlar manası yükledikleri, şer’i namaz manası yükledikleri için böyle demişler. 

Hani namaz daha bu ayetlerin indiği dönemde şer’i olarak 5 vakit emir buyrulmamıştı. Dolayısıyla bu olsa olsa Medenî’dir demişler, fakat tabii bu doğru değil, asla isabetli değil. Çünkü sûre “Erâeytellezî yûkezzibû bid-dîn” dini yalanlayan kimseye baksana bir diye başlıyor. Dini yalanlayan kimse hakkında bu sûre. Dini yalanlayan kimsenin tipolojisini çiziyor. Dolayısıyla sûre müşrikler hakkında bir tipoloji çiziyor. Onun içinde bu tipin namazından söz edemeyiz ki.

Peki neden böyle bir yanlış anlamaya meydan veriliyor? Bunun sebebi Kur’an’daki bazı kelimelerin tek anlamlı olduğunu düşünmek ve onlara nerede görülürse görülsün hep aynı anlamı yüklemek. İşte salât da bu kelimelerden biri, belki birincisi.

Kur’an’da görülen her salâtın namaz, hem de şer’i namaz, bizim bildiğimiz ve kıldığımız manada. Şer’i namaz diye anladığımızda bu tür problemler kaçınılmaz oluyor ve anlaşılmaz hale geliyor Kur’an pasajları. Oysaki Kur’an’da salât birçok manada kullanılıyor, gerçek birçok anlamlı kavram olarak yer alıyor. Bunlar içerisinden namazın zaten kendi anlamı olan dua, talep, destek, ibadet, davet, mev’ıza, ayağa kaldırma, destek verme ve şer’i ibadet manası sayabiliriz. Hatta buna ateşle doğrultma, ateşte doğrultma, yakma, kavurma, kızartma manalarını da ekleyebiliriz. Çünkü bu kök aynı zamanda yaslâ nâren zâte lehebin. (Tebbet/3) o yasla kelimesinin de aynı köküdür. Yine; Sılıyye, cehennemin isimlerinden biri olan sılıyye’nin geldiği kökle aynıdır. O nedenle siz salât gördüğünüz her yerde şer’i manada namazı anladığınızda anlama problemi kaçınılmaz olmaktadır tıpkı Mâûn sûresindeki gibi.

Mâûn sûresindeki özellikle 4. ayete “Feveylûn lil mûsallîn” yazıklar olsun o namaz kılanlara dediğimizde 1. ayeti nereye koyacağız. O zaman “Eraeytellezî yûkezzibû bid-dîn” dini yalanlayan kimse namaz mı kılıyordu diye sormak durumundayız.

Peki böyle demeyeceksek şöyle bir kurtuluş yolu olur mu? Sureyi ikiye bölmek, baş kısmını Mekke’de, son 4 ayetini de Medine’de nazil olduğunu söyleyenler aslında bu işi, bu problemi çözmek için böyle yapmışlar. Oysa bu problemi çözmüyor daha da karmaşık hale getiriyor tefsir açısından. Neden?

1- Bu sûre ilk nüzûl tertiplerinin tamamında tek celsede nazil olmuş bir sûre.

2 – Bu sûreyi ilk 3 ayet, son 4 ayet diye iki ayrı zamana bölmek, özellikle de bu zamanlar arasına 10 yılı aşkın bir zaman parçası koyabilmek için sûrenin buna müsaade etmesi lazım. Sûre buna asla müsaade etmiyor.

Birincisi ses olarak izin vermiyor, çünkü “Bid-dîn, yetîm, miskîn, musâllîn, sêhûn, yûrâûn, mâûn” Sûrenin ilk sesi secisi asla bölünmeye izin vermiyor, ortada. Hatta hatta böleceksek illa, ilk 3 ayet son 4 ayet şeklinde değil, ilk 4 ayet son 3 ayet şeklinde bölmemiz lazım. O zaman da o problem çözülmüyor bu bir.

İkincisi ilk 3 ayet Mekke’de son 4 ayet Medine’de indi diyenleri reddeden delil sûrenin içinde o da son dört ayetin başındaki F harfidir. F hem bağlaç görevi görür, hem takip görevi görür. Fa’yı takibiye derler bunun için. Yani öncekileri toplayıp toplayıp öncekilerin manasını özetleyen, hatta o mana ile bağ kuran köprü kuran bir edattır. Bu köprüyü aldığınızda, bu köprü orada duruyor, ortada bir köprü var düşünebiliyor musunuz? Ama köprünün bir ucu boş, yani köprüyü yapmışlar, fakat köprüden geçince ayağınız boşluğa değiyor yani hiçbir yere çıkmıyorsunuz, hiçbir yere geçmiyorsunuz işte böyle bir şey. “fe” orada duruyor, köprü var. Köprü varsa iki taraf var. O köprüden geçiliyor demektir. Geçilsin diye konulmuş o fa köprüsü. Fa köprüsü var fakat bir tarafı boş diyemeyiz.

Ondan da öte sûrenin son ayeti; “Ve yemne'ûnel mâ'ûn en küçük bir yardımı dahi engelliyorlar ifadesiyle sûrenin ikinci ve üçüncü ayeti arasında kopmaz bir konu bütünlüğü var. “Fezêlikellezî yedû’ûl yetîm Ve-lê yehûddû 'âlê tâ'âmi’l miskin” işte bu tip yetimi itip kakıyor ve yoksulu doyurmaya teşvik etmiyor, ya da yoksulu doyurma konusunda azami gayret göstermiyor. Bunlarla sûrenin son ayeti arasında o kadar kopmaz bir bağlantı var ki, nasıl böleceksiniz. Nihayet söyleyeceğimiz şey bu; Sûreyi bölme teşebbüslerine surenin kendisi şiddetle karşı çıkıyor bu donelerle. Onun için bu sure ilk nüzûl tertiplerinde de gösterildiği gibi tek celsede nazil olmuştur. Zaten hem konu, hem üslûp hem ses bütünlüğü bunu vermektedir. Bu sureyi her tür bölme teşebbüsüne surenin kendisi şiddetli bir biçimde saydığımız delillerden dolayı karşı çıkar.

O zaman bunu iddia edenlere yanlışlarını tashih etmek düşüyor. Yani 4. ayetteki Mûsallîn’e namaz kılanlar manasını vermek yanlıştır demek düşüyor.

Peki ne mana vereceğiz? Namaz ibadet edenler, yani zaten salât genelde ibadeti temsil eder. Hatta ibadetin en görünen kısmı olduğu için ibadetin yüzü sayılır. Bir şeyin yüzü zatıdır onun içinde ibadeti temsil eder. Ve Kur’an’da bazı yerlerde hassaten ibadet manası verilmelidir, ibadet manası vermediğimizde içinden çıkamayız, mana problemi oluşur. Yani her gördüğümüz salâtı bildiğimiz ritüel manasıyla kıldığımız şer’i namaz manasıyla namaz dediğimizde içinden çıkamayız asla.

İşte Hz. Şuayb’ın davet etmesi üzerine: “Seni putlarımıza tapmaktan salâtın mı engelliyor.” Sorusundaki namaz gibi. Yani salâtı mı engelliyor derken namazın şer’i manada kıldığın namaz mı engelliyor şeklinde anlamak işte bu açıdan yanlış olur. Senin davetin mi; Ki İbn. Atîyye’nin tefsirinde isabetle bir alternatif olarak kîle diye göstermiş olsa da gösterdiği gibi.

Yine Mâide sûresinde sözleşmelerle ilgili bir hükümde, vasiyetle ilgili hatta. Ölmek üzere olan kişinin vasiyet edecekken şahit çağırarak şahitler huzurunda, şahitlere vasiyet etmesini dile getiren ayette de “min bâ’dis salâh” namazdan sonra diye çeviremeyeceğimiz gibi. Birçok müfessir buradaki şahitlerin ki ayetin kendi içinde de sizden olsun, sizden olmasın yani sizin dışınızdakilerden olsun. Sizin dışınızdakilerden kasıt sistematiği içerisinde gayri müslimlerdir. Gayri Müslüm şahit tutacaksınız ölmek üzere olan birinin vasiyetine ve ona namazdan sonra diyeceksiniz. Gayri, Müslime ne namazı kıldıracaksınız.

Bunu, yani İmam Şafi’nin anladığı gibi şehrin en büyük mescidinde mutlaka şahit kılınır da şeklinde anlamazsınız. Ölmek üzere olan adamı şehrin camisine, en büyük mescidine mi götüreceksiniz. Hani o şehirde cami yoksa. Dolayısıyla önce bir yanlış mana verilip, ondan sonra onu düzeltmek yerine o yanlış manaya tüm bir pasajı, tüm bir anlamı feda etmek gibi olmaktadır. İşte salât problemi Kur’an’da çok manalı, gerçek birçok anlamlı kelime olduğu kabullenilerek aşılır. İşte buradaki de böyledir.

Bu biraz uzun açıklamanın arkasından sureyi kısaca konusunu hatırlatalım. Aslında sure hasenatın sâlihata tebdili nasıl olur sualine cevap veriyor. Bireysel ibadetin sosyal yükümlülüklerle kopmaz bir bağa sahip olduğunu dile getiriyor. Yani ibadet bireysel değildir, ibadetler şahsi değildir. İbadetin toplumsal bir boyutu vardır. Toplumsal boyutunu kestiğinizde, kopardığınızda ibadetin kanadını hatta başını koparmış olursunuz. Burada söylenen bu. İbadetin başıyla bedeni arasındaki bağlantıyı koparmak istemiyorsanız kuldan Allah’a uzanan kanatla, kuldan topluma uzanan kanadı koparmayacaksınız. Bu ikisi bir olacak tek kanatlı kuş uçmaz.

Onun içinde namazdan bahsediyorsanız, ibadetten bahsediyorsanız, sosyal yükümlülüğü de onun hemen hizasına koyacaksınız. İbadetten bahsedilen yerde yoksulu doyurmaktan bahsetmiyorsanız, yetimin gönlünü görmekten bahsetmiyorsanız, yardımdan, paylaşmaktan bahsetmiyorsanız bu ibadet tek kanatla uçmaktır. Tek kanatla uçulmaz sure aslında bunu söylüyor.

Sûrenin verdiği mesaj o kadar muhteşem ki, bugün dünyada hak ve hukuk mücadelesi veren insanlara Kur’an’dan başka hiçbir şey değil sadece maun suresini doğru dürüst bir biçimde okuyunuz hayran olacaksınız sadece maun suresini.

Allah’ın hakkı ile kul hakkının ayrılmazlığını vurguluyor sûre. İlk 3 ayet birey toplum ilişkisini, son 3 ayet birey Allah ilişkisini, ortadaki ayet ise bu ikisini birbirine bağlıyor. Tevhid ve adalet bu dinin iki kanadıdır diyor bu sûre, tevhid ve adalet. İbadet tevhidi, adalet ise paylaşmayı. Paylaşmaktan bağımsız değildir ibadet. Eğer ibadeti sosyal yükümlülüklerden bağımsız olarak anlıyorsa bir dindar, o dindar da değildir diyor. O dini yalanlıyor demeye getiriyor, öyle başlıyor zaten sûre. Biri kırılınca diğeriyle uçulmayan iki kanattan söz ediyor sure. İşte bu özetin ardından şimdi maun suresini tefsire geçebiliriz.

Sûre adını, Kur'an'da geçtiği tek yer olan son âyetinden alır. Bazı tefsirler ve Buhârî sûreyi ilk kelimesi olan Eraeyte adıyla anmışlardır. Sûrenin adı altıya kadar çıkarılmıştır. Mekke'de, nübüvvetin 2. yılında inmiştir. Ünlü tertipte Tekâsür ile Kâfirûn arasında 17. sırada yer almıştır. Bu sıralamayı sûrenin muhtevası da teyit eder.
Sûreyi ikiye bölüp 1-3. âyetlerinin Mekke'de 4-7. âyetlerinin de Medine'de indiği iddiaları Musallîn'e şer'î manasıyla " namaz kılanlar" anlamı verme ısrarından kaynaklanmaktadır. Ne ki bunun bir mesnedi yoktur. Her şeyiyle parçalanamayacak bir bütünlük arzeder. Dahası, sûre son âyetiyle tekrar girişteki konuya dönerek onu her tür bölme çabalarını boşa çıkarır. Sûrede birbirine fa bağıyla kopmaz biçimde bağlanan iki konuyu birbirinden ayırmak, bizzat sûrenin reddettiği bir şeydir.

Mâ'ûn sûresi, ikinci yılın ilk yarısına tarihlenebilir. Konu itibarıyla, kendisinden önce indirilen Tekâsür sûresinin bir devamı niteliğindedir.
Sûrenin konusu, bireysel ibadetle toplumsal yükümlülük arasındaki kopmaz ilişkidir. Salât üzerinden, hasenatın sâlihata nasıl tebdil edileceğini gösterir (Bkz: 'Asr: 3, not 5). Kulun Allah ve toplumla olan ilişkilerinin parçalanamazlığı işlenir. Zımnen söylenen şudur: yetimi gözetmekle ibadetin arasını ayırmak, "Allah'a karşı borçluluk bilinci" anlamındaki Din'i yalanlamaktır. Yedi âyetlik sûrenin ilk üç âyeti insanın diğer insanlarla, sonraki üç âyeti insanın Allah'la ilişkisine dairdir. Bunun özeti şudur: Tevhid ve adalet dinin iki kanadıdır. Bunlardan biri kırıldığında, diğeri işlevini ifâ edemez. Bu sûre, insanlara karşı sorumluluğun Allah'a karşı sorumluluktan ayrı düşünülmemesi gerektiğini telkin eder. Eğer kişi insanlara olan yükümlülüklerini yerine getirmiyorsa ibadet bir gösteriden ibarettir: "Yazıklar olsun (böyle) ibadet edenlere!" (4) Bunun anlamı şudur: İbadetler Allah ile kul arasında gerçekleşiyorsa da, ibadetlerin gayesi kulun diğer insanlarla ilişkilerine yansımak zorundadır. Zira ibadetin yararı Allah'a değil insanadır. Zaten ibadetin meyvesi de budur.

(M.İSLAMOĞLU)

Kulluk kitabımızın 107. sırasına yerleştirilmiş Eraeyte, Din, Mâûn gibi
isimlerle anılan Kur’an hakkında söz söyleme hakkına sahip olan
âlimlerimizden kimilerinin Mekkî, kimilerinin Medenî, Âlûsî gibi kimilerinin de yarısı Mekkî yarısı Medenî dedikleri, Mekkî bölümünün (a.s)Bin Vail, Medenî bölümünün de meşhur Medineli münafık Abdullah Bin Übey bin Selül hakkında indiği söylenen bir sûreyle karşı karşıyayız. Sûrede Mâûndan söz edildiği, Mâûnun da zekât olduğunu anlayanlar sûrenin Medenî olduğunu söylemişler. Ama Mâûn’un zekâtın dışındaki sadakalar da olabileceğini iddia edenler de sûrenin Mekkî olduğunu söylemişler. Yine sûrede nifaktan ve münâfıklardan söz edilmesi de sûrenin Medenî olabileceği ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Çünkü münâfık Medine toplumunun insanıdır. Münâfık Medine toplumunda görülür. Mekke’de münâfık yoktur. İslâm’ın ve Müslümanların zayıf olduğu bir toplumda münâfıklığa gerek de yoktur. Kâfir böyle bir toplumda kâfirliğini gizleme zarureti duymaz. Ama Medine toplumunda, yâni İslâm’ın ve Müslümanların güçlü olduğu toplumlarda kâfir ya korkusundan, ya da menfaatlerini kaybetmemek için Müslüman görünme zarureti duyabilir.
 

Sûrede gösteriş için namaz kılanlardan söz ediliyor. Mekke’de böyle bir
şey yoktu. Mekke’de gerçek bir Müslüman için bile namaz kılmak ve cemaate katılmak çok zor bir olaydı. Gizli gizli namaz kılıyordu Müslümanlar. Böyle bir ortamda ben Müslümanım demek bile âdeta işkenceye adaylığını koymaktı. Böyle bir ortamda Müslüman olmadıkları halde ben de Müslümanım diye gösteriş için namaza koşanlar değil, îman ettikleri halde sosyal statülerini kaybetmemek için kimi zayıf Müslümanlar îmanlarını bile gizlemek
durumundaydı. İşte bu sebeplerden ötürü bu sûrenin Medenî olduğunu
söyleyenler olmuşsa da âlimlerimizin ekseriyetinin görüşü sûrenin Mekkî oluşudur doğrusunu Allah bilir diyoruz.
 

Sûrede âhireti, âhiretteki hesap ve kitabı reddeden, yalan sayan ve bu
ölüm ötesi hayatı yalanlama konusunun her ikisinin de ortak özelliği olduğu iki grup insan anlatılır. Bunlardan birincisi kâfirler. Allah’a inanmayan, Allah’a kulluğa yanaşmayan, Allah’la iyi bir ilişki içinde olmayan, bu yüzden de Allah kullarıyla iyi bir ilişki içine girmeyen, Allah kullarına iyi davranmayan, Allah’ın kendilerine lütfettiği sayısız lütuf ve nîmetlerine karşı nankör davranan, ölüm ötesi hayatı inkâr eden, yaşadıkları bu hayatın sonunda karşı karşıya gelecekleri hesabı kitabı yalanlayan, randevu gününü reddeden ve hayatlarını bu inanca bina eden kâfirler.

İkincisi dilleriyle Allah’a ve Allah’tan gelen hayat programına inandıklarını iddia ettikleri halde hayatlarıyla bunu yalanlayan, hayatlarını Allah için Allah’ın belirlediği yasalar çerçevesinde değil de insanlar için yaşayan, Amellerinde hareketlerinde Allah’ın rızasını değil de insanların hatırını gözetleyen, riya, gösteriş için namaz kılan münâfıklar. Bu iki insan tipinin anlatıldığı sûrede Rabbimiz önce kâfirlerin karakteristik özelliklerini anlatır. Onlar dini, din gününü yalanlarlar, yetimi itip kakarlar, toplumda sosyal ve siyasal dayanağı olmayan garibanları hor görüp onlara zulmederler, fakir fukaranın hakkını gasp edip onlara vermezler. Münâfıklara gelince onlar da namazlarından gaflet ederler, namazlarını gösteriş için kılarlar, ya da onlar aslında namaz kılmazlar da namaz gösterisinde bulunurlar, namazı vaktinde kılmazlar, namazı Allah’ın istediği şekilde
kılmazlar buyurulmaktadır.

Evet sûrede özellikleri anlatılan bu insan grupları şahsında, âhirete
inanmamanın, ölüm ötesi hayatın hesap ve kitabını reddetmenin ve bu inanca dayalı dünyada sorumsuzca bir hayat yaşamanın insanı ne hale getirdiği, böyle bir hayatın insanı Nasıl insanlıktan çıkarıp, tüm insani ve ahlâkî değerlerden sıyırıp Nasıl canavarlaştırdığı anlatılmaktadır. Âhireti inkâr edip ölüm ötesi hayatın hesabını reddetmenin insanlarda ne gibi ahlâkî düşüşler meydana getireceği gözler önüne serilmektedir.
İlk âyetlerinde itikadî nifakı son iki âyetinde de ameli nifakı ortaya koyan ve yedi kısa ayetten meydana gelen bu sûre, küfür ve iman hususunda geçerli olan anlayışı kökünden değiştirebilecek güçte gerçekleri ele almaktadır. Bu din gösteriş ve şekil dini değildir. İbadet ve hareketlerdeki samimiyete ve feragate büyük önem veren İslâm, bu samimiyetin salih amele ve yeryüzünü imar eden bir dinamizme dönüşmesini emreder. Ayrıca bu din, muhtevası bir birinden ayrı
bölük-pörçük gerçeklerden oluşmuş bir din de değildir. İnsan onun bir kısmına uyup bir kısmını terk ettiği takdirde görevini yapmış sayılmaz.

Bu din mütekâmil bir nizamdır. İbadet ve mükellefiyetleri iç içedir. Ferdi ve içtimaî emirleri birbirini destekler. Hepsinin de gayesi insanları yüce bir hedefe yöneltmektir... İnsan, diliyle müslüman olduğunu, bu dini tasdik ettiğini söyleyebilir; namaz da kılabilir; namazın dışındaki diğer hükümleri de yerine getirebilir.
Bütün bunları yaptığı halde, yine de gerçek imandan ve gerçek tasdikten uzak, hem de çok uzak kalabilir. Çünkü bu gerçeklerin bazı alametleri vardır ki, onlar bu imanın varlığının delilidir. Bu alameti taşımadan insan ne kadar diliyle söylerse söylesin, ne kadar ibadet ederse etsin, gerçek imana ve gerçek tasdike eremez. Asr sûresinde de belirtildiği gibi, iman gerçeği bir kalpte yer edince o kalp o anda harekete geçer ve salih amel şeklinde de imanın varlığını gösterir.
 

Bu hareket olmayınca onun varlığı için bir delil yok demektir. İşte bu surenin ayetleri de aynı gerçekleri dile getirmektedir.
Sureyi iki kısımda ele almak mümkündür. a) Yetimin hakkını yiyen, ona babasından kalan mirası vermeyen, ayrıca bir yetim, çaresizlik içinde ona gelince onun ihtiyacını karşılamadan onu itip kakarak kovan ve yoksulun açlığı ile ilgilenmeyen kimselerin durumu şiddetli tehdit ifade eden bir üslupla bize bildirilmektedir. Onlar İslâm'ı inkâr eden, hesap gününe inanmayan kimseler olarak takdim edilmektedir: "Gördün mü o, dini yalanlayanı" (1). Dini yalanlamak ahiret günündeki hesaba çekilmeyi ve cezayı inkâr etmek demektir. Kur'an ıstılahında "dîn" amellerin ahiretteki karşılığı olarak kullanılır: İşte, o
dini yalanlayan, yetimi itip kakan, yoksulu doyurmaya teşvik etmeyendir. (2-3)

Bu sûrenin; cimrilikleri, yoksullara, düşkünlere eziyet ve onları hor görüp itip kakmaları ile tanınan, as İbn Vâil, Velid İbn Âiz ve Ebû Süfyân hakkında nazil olduğu şeklinde muhtelif rivayetler bulunmaktadır. Yetimi ve düşkünü horlayarak itip kakan, ona işkence eden kimselerin durumu, dini yalanlamaktadır. Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir kimse, Allah Teâlâ’nın bu büyük ithamı karşısında, ürpererek, etrafındaki yetim, yoksul ve ihtiyaç sahiplerinin hukukunu hassas bir şekilde gözetecek, onların ihtiyaçlarını karşılayacaktır. Bu, müminin iman etmekle girmiş olduğu ahlâkî
kalıbın gerektirdiği bir hareket tarzıdır. b) Kıldıkları namazdan gâfil olanlar ve gösteriş için namaz kılanların ahiret gününde karşılaşacakları acıklı azap vurgulanıyor: "Vay o namaz kılanların haline, ki onlar, kıldıkları namazdan habersizdirler; onlar, gösteriş yaparlar"(4, 5, 6).
 

Bu namaz kılıcılar, nifak içerisinde bulunan tiplerdir. Onların kıldıkları
namaz, zahiri bir şekilden ibaret kalmakta, kalplerinde hiç bir manevi iz bırakmamaktadır. Kıldıkları namazlardan gâfil olanlar ibaresi; namazlarını vaktinde kılmayıp tehir eden, halkın huzurunda kıldığı halde, yalnız kalınca namazı terk eden münafıkları haber vermektedir. Onlar görünürde namazlarını kılarak, müminlerden görünmek suretiyle bir takım dünyevî menfaatler elde etmek isterler. Onlar için namazını dosdoğru kılan, salih insanlar denmesi, hoşların gider. Allah’a değil de, kendi nefislerine tapınmış olurlar. Bu tiplerin, inanan insanları kandırmaları mümkündür. Çünkü İslâm, zahire göre hüküm vermeyi emreder. Kalplerde olanı ise, yalnız Allah Teâlâ bilebilir. Namazı
kılmak veya terk etmek karşılığında bir şey görmeyeceklerini zannedip Allah’ın dinini kendilerine kalkan yapanların ne kadar büyük bir gaflet ve sapıklık içinde olduğunu Allah Teâlâ bu ayetleri ile bize haber vermektedir.
 

Ayrıca namaz kılan herkes bu vesile ile uyarılmaktadır. Allah Teâlâ nifak içerisinde ibadet edenlerin durumunu şu ayeti kerime ile de açıklığa kavuşturmaktadır: Şüphe yok ki münafıklar güya (akıllarınca zahiren mümin görünüp kalplerinde küfrü gizlemekle) Allahu Teâlâ’yı aldatmak isterler. Halbuki O, (oyunlarını ve) hilelerini başlarına geçirendir. Namaza kalktıkları zaman da tembelce kalkarlar. İnsanlara gösteriş yaparlar ve Allah’ı ancak (insanların huzurunda) birazcık anarlar" (Nisâ,142). İşte kalpleri nifakla dolu bu insanların en önemli özelliklerinden biri, Allah Teâlâ'nın şu sözü ile ifade edilir:
"Onlar, başkasına en ufak yardımı esirgerler" (7). Bu sure, ibadetlerin
görünüşlerinin Allah indinde bir değerinin olmadığını, ibadetleri ifâ ederken onların hakikatlerini yaşamanın ve yalnız Allah için yapmanın gerekliliğini tebliğ etmektedir.

Bu mukaddimeden sonra inşallah sûrenin âyetlerini tek tek tanımaya
başlayabiliriz.

(A.KÜÇÜK)

Adı: Son ayetteki "Maun" kelimesi sureye isim olmuştur. Nüzul zamanı: İbn Merduye, İbn Abbas ve İbn Zübeyr'den bu surenin Mekkî olduğu kavlini nakletmiştir. Aynı kavil Atâ ve Cabir'den de mervidir. Ama Ebu Hayyan, el-Bahru'l Muhit'de, İbn Abbas, Katade ve Dahhak'tan bu surenin Medenî olduğunu nakletmiştir. Bize göre, bu sure içinde surenin Medenî olduğuna dair bir işaret mevcuttur. O da, namaz kılanların uyarılması ve namazlarından gafil olanlar ile gösteriş için namaz kılanların "vay haline" denmesidir. Bu tür münafıklar Medine'de vardı. Çünkü İslam ve Müslümanlar Medine'de o kadar güçlü idiler ki orada yaşayanlardan bazı şahıslar çıkarları için Müslüman görünüyorlardı. Bunlar mecburen camiye namaz için geliyorlardı. Cemaate katılmaları da müslüman kabul edilmeleri içindi. Oysa Mekke'de böyle şeyler yoktu. Orada bir kişi gösteriş için namaz kılmaya gerek duymuyordu. Mekke'de ehl-i iman için bile namaz kılmak ve cemaat yapmak güç bir olaydı. Müslümanlar Mekke'de gizli olarak namaz kılarlardı. Açık olarak kılanlar ise herşeyi göze alanlardı. Mekke'de, Müslüman olduğuna yemin eden, gösteriş için iman edip namaz kılan münafıklar değil, belki inanan ama cemiyette makam
kaybetme korkusundan dolayı Müslüman olduklarını açıklamaktan çekinenler vardı.

Müslüman olduklarını açığa vurdukları zaman başlarına gelecek şeylerden korktukları için imanlarını gizliyorlardı. Çünkü Müslümanların çileli hali onların gözleri önündeydi. Mekke dönemindeki münafıkların durumu Ankebut 10-11'de açıklanmıştır. (Bkz. Ankebut an: 13'den 16'ya)

Konu: Bu surenin konusu, ahirete iman etmemenin insanda ne gibi ahlâkî düşüş meydana getirdiğidir. 2. ve 3. ayetlerde ahireti yalanlayan kafirlerin durumu açıklanmıştır. Son 4 ayette, zahiren Müslüman görünen münafıkların kalben ahireti, ceza ve hesap gününü, yaptıklarının hesabını vereceklerini yalanlamaları izah edilmiştir. Hulasa olarak, iki tip grubun amel şeklinin vurgulanmasındaki maksat, insanın içinde ahiret inancı olmadan sağlam bir karakter meydana gelemeyeceğidir.

(MEVDUDİ)

Nüzûl: İniş sırasına göre on yedinci, mushaftaki sıraya göre yüz yedinci
sûredir. Tekâsür sûresinden sonra Kâfirûn sûresinden önce Mekke’de inmiştir. 4-7. âyetlerin Medine’de münafıklar hakkında indiğine dair rivayet de vardır (bk. İbn Âşûr, XXX, 563).
 

Adı/Ayet Sayısı Sûre adını son âyetinde geçen mâûn kelimesinden almıştır. “Eraeyte, Eraeytellezî, Dîn, Tekzîb, Yetîm” adlarıyla da
anılmaktadır.

(DİYANET TEF.)