MEAL

12.) ELBET doğru yolu göstermek sadece bizim işimizdir;

13.) ama işin gerçeği öteki hayat da, bu hayat da Bizim mülkiyetimizdedir.¹⁰

(M.İ)

12.) Bize düşen, doğru yolu göstermektir.

13.) [Bilin ki) dünya da ahiret de bizim tasarrufumuzdadır; [dolayısıyla hükümranlık başında da sonunda da bizimdir) .

(M.Ö)

12.) “Bize düşen sadece doğru yolu göstermektir.”

13.) “Şüphesiz âhiret de, dünya da Bizimdir.”

(A.K)

TEFSİR

Kitap indirmek ve peygamber göndermek suretiyle hidayet ve dalâlet yollarını, hayrı ve şerri açıklamak Allah’a aittir. Bir önceki sûrede açıkça belirtildiği üzere Allah insana duyu ve bilgi vasıtaları, akıl ve irade vermiş; hayrı şerden, hakkı bâtıldan ayırma imkânını bahşetmiştir. 13. âyette Allah Teâlâ hem dünya hem de âhiret hayatının kendisine ait olduğunu ifade buyurarak, her iki dünyanın kendi yönetiminde olduğunu belirtmekte, dolayısıyla her iki dünyanın iyilik ve güzelliklerini O’ndan istememiz gerektiğini ima etmektedir.

(DİYANET TEF.)

İkinci bölümde ise yüce Allah, her iki grubun akıbetinden söz etmektedir. Kolaylığın ve zorluğun verildiği her iki zümrenin, sonunda akıbetlerini gözler önüne sermektedir. Her şeyden önce de bu gruplardan her birinin karşılaştığı ödül ve cezanın kesin ve kaçınılmaz olduğu ve bunun ayrıca adalet ve hak ölçüleri içinde olduğunu belirtmektedir. Çünkü yüce Allah insanlara doğru yolu açıklamış ve onları yakıp kavuran ateşle korkutmuştur.

Yüce Allah -kullarına bir ihsan ve rahmet olarak- doğru yolu insanların fıtratına ve bilinçlerine açıklamayı kendi üzerine almıştır. Ve yine doğru yolu insanlara peygamberlerle peygamberlerin mesajları ile ve deliller aracılığı ile açıklamayı kendisi üstlenmiştir. Böylece kimsenin elinde sığınacağı bahane kalmasın ve hiç kimseye zulmedilmesin diye bizzat kendisi üstlenmiştir. "Doğru yola iletmek bize aittir."

Değinilen ikinci nokta ise, insanları kuşatan hakimiyet gerçeğinin kesin bir dil ile açıklanmasıdır. İnsanların bu hakimiyetten kurtulacak bir sığınağı bulamayacaklarının belirtilmesidir. "Şüphesiz ahiret de dünya da bize aittir." Yüce Allah'tan uzaklara gitmek isteyenler nereye gidebilirler?

(S.KUTUB)

7. Yani, insanın Halık'ı Allah, hikmet, adalet ve merhameti dolayısıyla, insanı dünyada habersiz bırakmayı, doğru yolun hangisi, yanlış yolun da hangisi olduğunu bildirmeyi, iyiliğin ve kötülüğün ne olduğunu, haram ve helalin neler olduğunu, hangi yol izlenirse Allah'a

itaatkar kul olunacağı, hangi yol izlenirse asi olunacağını insana bildirmeyi üzerine almıştır. Aynı konu Nahl suresinde şöyle anlatılmıştır: "Yolu doğrultmak Allah'a aittir. Ama ondan sapan da var. Allah (c.c.) dileseydi hepinizi doğru yola iletirdi." (Nahl 9). (Bkz. Nahl an: 9).

8. Bunun bir kaç anlamı vardır, hepsi de doğru olabilir. Birincisi, dünyadan ahirete kadar Allah'tan kaçamazlar. Çünkü iki dünyanın sahibi de Allah'tır. İkincisi, dünya ve ahiret, ikisi de her halükarda kaimdir. Gösterdiği yola ister uyarsınız, ister uymazsınız. (sapıtırsanız Allah'a bir zarar veremezsiniz, kendiniz hüsrana uğrarsınız. Eğer doğru yola uyarsanız Allah'a hiç bir yararı dokunmaz. O sizin için daha hayırlıdır. İtaatsizliğiniz ile Allah'ın mülkünde hiç bir eksiklik olmaz. İtaat ederseniz de Allah'ın mülkünde bir fazlalık olmaz.) Üçüncüsü, iki dünyanın da maliki biziz. Eğer dünyayı isterseniz biz onu size veririz. Eğer ahiret sevabını isterseniz onu vermek de bizim elimizdedir. Aynı konuya Al-i İmran suresinde şöyle değinilmiştir: "Allah'ın izni olmadan hiç bir kişi ölemez. O belirli bir süreye göre yazılmıştır. Kim dünya sevabını isterse kendisine ondan veririz, kim de ahiret sevabından isterse kendisine ondan veririz. Şükredenleri mükafaatlandıracağız." (Al-i İmran 145). Şûra suresinde de şöyle açıklanmaktadır: "kim ahiret ekinini istiyorsa onun ekinini artırırız, kim de dünya ekinini istiyorsa ona da dünyada bir şey veririz. Fakat onun ahirette de bir nasibi olamaz." (Şura 20). (Bkz. Al-i İmran an: 105, Şura, an: 37).

(MEVDUDİ)

Hidâyet Bizdedir, hidâyet Bizdendir. Hidâyet yolu Bize aittir. Doğru yolu da, eğri yolu da beyan edip açıklamak Bize aittir. Yol Bize aittir, öyleyse yolunuzu bize sorun. Hidâyet Bize aittir, öyleyse hidâyeti Bizden isteyin. Belki akıllı olabilirsin ama unutma ki veren O’dur. Güçlü olabilirsin ama bilesin ki veren O. Bilgin becerin olabilir, ama bağışlayan O. Belki malın olabilir, ama bilesin ki veren O’dur. Çoluk-çocuğun, çevren, avenen, kredin olabilir, unutmayasın ki tüm bunları veren O’dur.

Hidâyet, yol Allah’tandır. Eğer hidâyet istiyorsanız, eğer kendinize bir yol arıyorsanız, bir sistem, bir hayat programı arıyorsanız bilesiniz ki hidâyet Allah’ın hidâyeti, yol Allah’ın yoludur. Probleminiz varsa Allah’a havale edin, Allah’a yalvarın, Allah’a yakarın. Allah’ın âyetlerinin tarif ettiği bir hayata yöneliverdiniz mi, bakacaksınız ki tüm problemleriniz kendiliğinden çözülmüştür. Ekonomik, siyasî, içtimaî, askerî, eğitim, hukuk, seçim, geçim tüm dertleriniz bitecektir. Çünkü o zaman siz yenilmez ve yanılmaz bir Allah’la berabersiniz demektir. Çünkü siz yolunuzu Allah’la bulmuş ve Allah’ın yoluna girmişiniz demektir.

Hidâyet Allah’tan iken, yol göstermek Allah’a aitken yıllardır bizler vahyi bıraktık, Allah’tan gelen hidâyete sırt çevirdik ve içimizdeki, dışımızdaki yerli ve yabancı kâfirlerin hevâ ve heveslerine uyduk. Hidâyeti onlardan bekledik. Onların yol gösterilerine tabi olduk. “Ey Yahudi ve Hıristiyanlar! Ey bizim efendilerimiz! Ey bizim hocalarımız! Bak biz de sizin gibi olduk! Sizin hidâyetinize, sizin yolunuza tabi olduk! Sizin gibi giyiniyor, sizin gibi soyunuyoruz! Sizin yasalarınızı, sizin hukukunuzu kullanıyoruz! Eskiden tepeden tırnağa giyinirdik, ama şimdi bak sizin hatırınıza kılık-kıyafetimizi değiştirdik! Sizin yazınızı kullanıyor, sizin eğitiminize sahip çıkıyoruz! Sizin kanunlarınızı, sizin tatillerinizi, sizin takvimlerinizi kullanıyoruz! Sizin hatırınıza NATO’ya girdik! Birleşmiş Milletlere üye olduk! A.T'la nikâhlandık, I.M.F ile nişanlandık. Bugüne kadar bir dediğinizi iki etmedik” diye bu kâfirlere yalvarıp yakardığımız halde yine de kendimizi sevdiremedik. Ama beri tarafta Allah’ın hidâyetini terk ettiğimiz için Rabbimizin yardımı kesildi. Hidâyetini, yolunu terk ettiğimiz Rabbimizin yardımı kesilince de gittikçe batağa battık ve bir türlü belimizi doğrultamadık. Elbette öyle olacaktık. Çünkü yol sadece

Allah’ın yoluydu, hidâyet sadece Allah’a aitti.

Şu andaki çağdaş sistemler bunların topluma yansıyan yönü üzerine kurulmuştur. Tüm müşrik sistemler bu esaslara dayanmaktadır. Ya mal çokluğuna dayanır ki bunun adı kapitalizmdir. Ya çoluk-çocuk, ırk çokluğuna dayanır ki, bunun adı faşizmdir. Veya güçlü olmaya dayanır ki, bunun adı da despotizm, yani krallıktır. Tüm sahip olduklarını Allah’tan bilmeyen, Allah’ın hidâyetine tabi olmayan insanların tarih boyunca düştükleri bataklıklardır bunlar. Hani Kehf’te de öyle deniyordu: “De ki: “Gerçek hidâyet Rabbinizdendir. “Dileyen inansın, dileyen inkâr etsin.” (Kehf 29)

Dileyen îman etsin, dileyen de küfretsin. Artık hak, hidâyet bu kadar açık ve net bir biçimde ortadayken ve herkesin ona ulaşma imkânı da varken, artık tartışmaya gerek yoktur. Birilerinin Müslümanların inanışlarını, hayatlarını sorgulamaya hakkı yoktur. Biz Allah’ın hidâyetine tabi olmuşuz. Bizim yaşadığımız hayat Allah’tan gelen bir hayat tarzıdır. Rabbimizden hak olan kitabında bize hidâyet olarak ne gelmişse, Rabbimiz bizim adımıza nelerden razı olmuş ve bizi nelerle sorumlu tutmuşsa biz onları yapıyor ve öylece yaşıyoruz. Bizim bu konuda herhangi bir yetkimiz ve sorumluluğumuz yoktur. Yani bu yaşadığımız hayatı biz düşünüp taşınıp kendimiz belirlemedik. Rabbimiz dedi, biz de yapıyoruz, yaşıyoruz hepsi bu kadar. Sorgulayacaklarsa bizi değil, Allah’ı sorgulasınlar. Hak, hidâyet, din Allah’ındır, hukuk Allah’ın hukukudur, yasa Allah’ın yasasıdır. Dileyen buna îman eder, dileyen de dilediği gibi yaşar. Dileyen Hâdî olarak, Rabb olarak Allah’ı, din olarak O’nun dinini, yol olarak O’nun yolunu, sistem olarak O’nun sistemini kabul edip öylece yaşar, dileyen de Allah’tan başkalarının yasalarını, Allah’tan başkalarının hidâyetlerini, yollarını, sistemlerini benimser ve onlara kulluk eder. Dileyen Allah’ın kulu olarak mü'min, dileyen de dilediği kimselerin kulu olarak kâfir olabilir. Hattâ dileyen de yeryüzünde kendisinin İlâhlığını bile iddia edebilir. Allah yeryüzünde bu imkânı kullarına yasaları gereği vermiştir. Sonucuna kendileri katlanmak kayd-u şartıyla dileyen dilediği yolu tercih edebilir.

Ama siz bilirsiniz. İsterseniz Rabbinizin hidâyetini reddedip burnunuzun doğrusuna gidin. İsterseniz Rabbinizin hayat programını reddederek ya kendi hevâ ve hevesleriniz istikâmetinde ya da kimi yapay tanrıların, tanrıçaların yasaları istikâmetinde bir hayat yaşayın. Ama şunu unutmayın ki:

13. “Şüphesiz âhiret de, dünya da Bizimdir.”

Dünya da bize aittir, âhirette bize aittir. Dünya da bizimdir âhiret de bizimdir diyor Allah. İmam Mâlik der ki: “Ömer bin Abdülaziz bir defasında bize akşam namazı kıldırdı, bu âyete gelince hıçkırığa boğuldu, okuyamadı ve başka âyete geçti.” Bize hiçbir şey demeyen bu âyet sahâbeye çok şey söylüyordu. Evet dünya da bizimdir, âhirette. Bunun mânâsını şöyle birkaç madde halinde özetlemeye çalışalım:

1. Dünya da bize aittir, âhiret de bize aittir. Ey insanlar, konumu gereği veya iradeleriniz gereği Allah dünyada size dokunmadı diye dünyayı atlattık zannediyordunuz, ama âhirette bizimdir, orada ne yapacaksınız ya? Allah’ı dünyada atlattığınızı zannediyorsunuz belki ama, âhirette ne yapacaksınız? Orası da bizimdir. Yani dünyanın konusu sizin kendi kendinize plan, program yapmanıza müsaittir. Hikmeti gereği Allah sizlere irade vermiştir. İmtihan gereği Allah dokunmuyor dünyada size. Peki öbür tarafta ne yapacaksınız? Dünya kendinizin zannediyorsunuz ve aldanıyorsunuz, halbuki dünya Allah’ındır, âhiret te onundur.

2. Sakın şaşırıp yanılıp ta mülkün kendinize ait olduğunu zannetmeyin. Dünyanın da, âhiretin de mülkü bizimdir diyor Allah.

3. Sizin zannettiğiniz gibi dünya ile âhiret ayrı değildir. Dünya ile âhiret bir bütündür. Öyleyse Allah yolunda olun, Sırat-ı Müstakîme girin, diyor Rabbimiz.

4. Dünyanın da, âhiretin de mülkü bizimdir. Binaenaleyh hangisini isterseniz onu size veririz, ama neticesi size aittir. Kim dünyayı isterse kıl payı bile eksiltilmeden onu ona veririz, ama sonucuna kendisi katlanmak şartıyla. Bu âyetten anlaşılan o ki, sadece dünyalık isteyen, planını, programını dünyalık elde etmek için yapan ve âhireti hesaba katmayan kimselerin ne kadar akılsız ve aptal olduklarını anlatıyor Rabbimiz. Biz biliyoruz ki dünya rızkı mü'min-kâfir ayırımı yapılmaksızın Allah’ın bir lütfudur. Yani dünyayı isteyenlere de, âhireti isteyenlere de dünya rızkı verilmektedir. Bu konuda ikisi arasında bir fark gözetilmemektedir. Bunu Kitabımızın başka âyetleri

anlatmaktadır. Bu zaten ezelde takdir edilip hükme bağlanmıştır. Onun için tüm hesaplarını dünyalık için yapanlar aslında en büyük aptaldırlar. Neden? Zaten verilecek de ondan. Zaten Allah onu onlara verecek. Allah zaten herkese dünyada bir şeyler ayırmışken, âhiretini ayaklarının altına alırcasına dünyanın ve dünyalıkların peşine takılanlar aptal değil de nedir şimdi? Öyle değil mi? Bana ayırdığını zaten bana ulaştıracak Rabbim dünyada. Bana ayırdığını kesinlikle başkalarına vermeyecek, başkalarına ayırdığını da, çatlasam patlasam da kesinlikle bana vermeyecek. Ya da ben gecemi gündüzüme katarak çırpınsam da Allah’ın bana takdir ettiğinden fazlası da bana gelmeyecek. Bunu zaten vaad ediyor Allah. Hal böyleyken, ben tutmuşum bana ayrılan dünyalık rızık konusunda tüm zamanımı harcayarak âhiret konusunda plan program yapmayayım. Bu aptallığın, ahmaklığın daniskasıdır.

Bakın burada bu konuyu açıklayan bir hadis okuyayım.

“Eğer sizler rızık konusunda hakkıyla Allah’a güvenip tevekkül etmiş olsaydınız, sabahleyin yuvalarından aç çıkıp akşamleyin tok dönen kuşları doyurduğu gibi Allah sizleri de doyururdu.” Eğer gereği gibi, hak neyi gerektiriyorsa, tevekkülün hakkı neyse onu ona vere vere Allah’a bir tevekkülünüz, Allah’a bir vekalet vermeniz varsa, Allah’ı vekil kabul etme konusunda bu iş neyi gerektiriyorsa ona baştan evet diyorsanız, o zaman iyi bilin ki Allah sizlere tıpkı kuşlara rızık verdiği gibi rızık verirdi. Hani bilirsiniz kuşlar açlıktan karınları çekilmiş olduğu halde sabahleyin yuvalarından çıkarlar, karınları dolmuş olduğu halde akşamleyin geri dönerler. Bizim hayatımızda ne kuş kalmış, ne kuşların yuvaya dönüşü. Ne kuşların yuvası kalmış, ne de yuvada bekleyen kuşlar. Biz onları kafese koymuşuz. Sabah karınları aç, akşam karınları doymuş değil, biz ne zaman verirsek o zaman, biz ne zaman vermezsek o zaman, bu manzaraları biz öyle görürüz diyenlere sözüm yok. Öyle değil benim anlattığım, ayrı bir ortam, farklı bir özgürlük ortamı. Kuşlar, yuvalarında sabahlayan kuşlar. Gagalarında getirdikleri yiyecekleri yavrularıyla paylaşan kuşlar. Yuva yapan, orada yavrularının büyümesi için kanat çırpan, kanat geren kuşlar. Sabah aç karına çıkıyorlar, Allah onlara bir yerlerden rızık veriyor, yeter ki onlar rızık aramaya çıksınlar. Sonra karınları doymuş olarak geri geliyorlar.

Peki biz de aynı şekilde mi? Yani biz de Allah’ın bize tahsis ettiği rızkı bulmak üzere, ama helalinden bulmak gayesiyle sabah evlerimizden çıkıp, bulunduğumuz makam ve mekândan ayrılıp Allah’ın bize ta ana karnında tahsis ettiği rızkı bulmak adına helalinden bulmak üzere sa’y-u gayret etsek, bulur muyuz? Ben bunun için anlattım zaten, elbette buluruz. Yani yaygın bir halk tabiri ile söylersek Allah elbette deldiği boğazı aç bırakacak değildir. Eğer öldürmeyecekse onu aç bırakacak değildir. Vakti gelemeden, eceli dolmadan da kimsenin ölmeyeceğini biliyoruz. Ecel gelinceye kadar Allah’ın bize tahsis ettiğini mutlaka biz bulacağız. Ama nedense insanlar anlamak istediğini anlamaya, istediği gibi anlamak için dinlemeye hazırlar sanki. Aynı konuşmayı birden fazla insan dinlesin, ne anlatıldı desinler, hepsi aynısını söyleyemiyorlar. Neden mi ki? Kasıtları olduğunu zannetmiyorum, ama o konuşmayı dinlemeye gelmeden önceki hayatları, kafaları, kafa yapıları, beklentileri, istekleri, arzuları farklı da ondan.

Bir ramazan bir büyük camide bir hoca efendi vaaz verirken orucu bozan ve bozmayan şeylerden söz ediyormuş. Derken söz arasında demiş ki; “cemaat, toz ile balgam orucu bozmaz” Toz ve balgam. Zaruridir bunlar, onsuz bir hayat düşünemezsiniz, engelleyemezsiniz diye anlatmış. Tam o arada uyur uyanık dinlerken kendine gelen cemaatten biri; oh demiş, ne âlâ, demek tuzla şalgam orucu bozmazsa tamam bu iş. Camiden çıkışı zor beklemiş, bütün milletin gözü önünde başlamış şalgamı tuza basıp yemeye. Hayrola demişler, nerden icap etti? Adamın cevabı hazırdır; duymadınız mı, hoca demedi mi tuzla şalgam orucu bozmaz. Adamın kastı var mıydı size göre? Bence yok. Yani adam aslında samimi, mazeretli. Ama bu mazeret onu kurtarır mı, kurtarmaz mı o başkadır. Onu hesap gören bilecektir. İşte bu sözleri dinleyenler de aynı şekilde dinliyorlar. Aynen o insan gibi sözü yanlış anladıklarını görüyoruz. Allah eğer siz cidden bana güvenir dayanırsanız, beni gerçekten Rezzâk bilirseniz. Hocanın biri, bir Müslüman müslümanlara bu konuyu anlatıyormuş. Ey müslümanlar, Allah’ı vekil kabul edin. Sadece O’na dayanıp güvenin. O’nu Rezzâk bilin, rızık konusunda endişe etmeyin. Allah’a güvencinizi sarsmayın. Acaba mı demeyin. Acaba Allah bana da rızık verir mi ki, vermez mi ki demeyin diye anlatınca, oradaki dinleyenler iki grup olmuşlar. Bir grup demiş ki; olmaz öyle şey. Ne demek? Demek ki ben yatsam da Allah rızık verecek öyle mi? Ötekiler de demişler ki; öyle anlaşılmaz.

Sen yat da Allah sana rızık versin anlamına gelmez bu iş. Ama her şeye rağmen Allah, kime ne rızık ayırmış ise o mutlaka ona ulaşacaktır, gibi açıklamalarla tartışma sürmüş gitmiş. Sonra adam inat edip ötekilerin haksızlığını, yani yatınca insana rızık gelmezmiş konusunu onlara anlatmak için şöyle orman kenarında kendine uygun bir yer bulmuş ve beklemiş. Beni bulacak demek rızık tamam ben de bekliyorum demiş. Bir gün, iki gün, derken üç gün, dermanı bitmiş, sonra saatler dakikalar ne kadar geçmiş bilmez öylece yarı baygın kalmış orada. Bir ara bir hayat belirtisi, derken iki adam çıka gelmiş. Vurdukları bir av hayvanını şöyle bir kenarda kızartıp yeme çabasındalar. Berikinin onlara seslenecek gücü kalmamış, bağıracak imkânı yokmuş, dermanı kalmamış ama gücü yettiği kadar inlemeye başlamış. Derken onlardan biri fark etmiş. A! Demiş, durun hele, buralarda bir inilti var, bir ses duydum. Derken fark etmişler, şu taraftan, aha işte burada, bir adam var, yarı baygın galiba demişler, adamın boğazından bir şeyler vermişler, şöyle biraz kendine getirmişler, ateşte ısıtmışlar, vücudunu ovmuşlar, gözünü açmışlar, sonra sormuşlar; arkadaş, nedir senin halin ahvalin? Kimsin, necisin, ne ararsın burada? Kim getirdi seni buraya? Üstelik elin ayağında bağlı değil. Adam başından geçenleri anlatmış. Ben demiş, Allah’ın her şeye rağmen rızık vereceği konusunda şüphem vardı.

Yani bir kenara geçerim öyleyse, rızık verecekse verecektir diye ondan dolayı gelip buraya yattım, evet Allah rızık veriyor ama, demek ki biraz fazla inlemek gerekiyormuş, sadece ben burayı unutmuşum demiş. Evet, biraz daha inlemek gerekiyor bazen. Hani ağlamayan çocuk ve meme gibi belki ama, siz isterseniz insanların en gözde çocuklarından biri, en gözde annelerinden biri olan Hacer ve oğlu İsmail’i hatırlayın. Rızıkları bitmişti onların da. Çocuğun yiyeceği kalmamıştı. Yanlarında yiyecek kalmayınca yapılacak iş rızık aramak için sa’ydi, çabaydı, bir Safa’ya bir de Merve’ye gidilecekti. Çünkü onlar Allah’ın şeairiydi, işaret levhalarıydı. Rızık aramak için onların ötesine, berisine gidilmezdi. Dikkat edilmesi gerekiyordu…

İşte eğer biz, Allah’a hakkıyla tevekkül etseydik, rızkın Allah’a ait olduğunu gerçek bilseydik, biz bize düşen helâl rızık arama konusundaki sa’yimizi yapınca, kesin Allah bize rızık verecekti, tıpkı kuşların sabahleyin yuvalarından karınları aç çıkıp akşamleyin tok olarak döndükleri gibi. Ama galiba bizim burada biz hesap farkımız var, hesap hatası diyemeyeceğim, onu herkes kendisi değerlendirsin. Tamam, Allah aslında herkese rızık vermeyi verir de diyorlar Allah’ın Rezzâk olduğunu bilen müslümanlar, ama O’nun bana vereceği rızık benim hesapladığım rızıkla uyuşmuyor. O’nunki ile benimki bir birini tutmuyor. Soframda şunlar, dolabımda bunlar olsun istiyorum. Kesemde şu kadar, kasamda bu kadar olsun istiyorum. Altımda şöyle bir rızık, üstümde böyle bir nimet bekliyorum. Ama ben bunu Allah’a bırakırsam O kendisi gibi verirse hiç de benim istediklerimi kale almıyor, göz ardı ediyor sanki dercesine müslümanlar Allah’ın rızık tahsisine razı değillermiş gibi ne kadar olacağını kendileri belirlemeye

kalkışıyorlar. Belirlesinler, sonuç yine Allah’ın ayırdığı kadar ulaşıyor insanlara değil mi?

Yani biz çatlasak patlasak da, ölsek bitsek de aslında yine bize tahsis edilen kadar geliyor. Sonrası, insan daha fazlasını kazanır gibi görünse de birden elinden kayboluveriyor, alınıveriyor, hattâ eğer ona ait değilse kullanma imkânı bile bulamıyor insanlar. Demek ki aslolan Allah’ı vekil bilmek, rızık konusunda Allah’a güvenmek, sen öyle dediysen tamam ya Rabbi diyebilmektir. Allah’ın Rezzâk olarak bizi doyuracağını kabul ettikten sonra artık gerisi elbette bizim için problem olmayacaktır. Ama siz bilirsiniz. Siz bilirsiniz, isterseniz öyle yapmayın. İsterseniz âhireti yok farz edip tüm plan ve programlarınızı dünya adına, dünyayı elde etme adına, dünyayı kucaklama adına yapın. İsterseniz Rabbinizin hayat programından habersiz bir hayat yaşayın. İsterseniz Rabbinizin hidâyetine tâbi olmamada ısrarlı davranın. Şunu unutmayın ki:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“İnnê 'âleynê le’l-hûdê” elbet bize düşen doğru yolu göstermektir. Yani bu tipleri niye yarattın ya rabbi diye kimse çıkıp ta Allah’a hesap sormaya kalkmasın, bize düşen doğru yolu göstermektir, insan kendisi seçecek, kendisi verecek ki karşılığında cenneti alsın iradenin imtihanı olsun.

“Ve-inne lenê le’l-êğîrâte ve’l-ûlê” ve hiç unutmayın ki ahirette bize aittir, dünya da bize aittir. Öte de bize aittir burada bize aittir, uzakta bize aittir yakında bize aittir.

Niye dünya önce gelmesi lazımdı. “Ve-inne lenê le’l-êğîrâte” gelmiş “le’l-ûlê ve’l-êğîrâ” gelmesi lazımdı? Hayır bize önceliğin ne olduğunu göstermek istediği için ahiret önce gelmiş. Yani sizin katınızda dünya öncelikli ama Allah’ın katında ahiret önceliklidir manasına gelir.

10 Burada âhiretin dünyadan önce gelmesi, insana öncelik sırasını öğretmek içindir.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

12.) ELBET doğru yolu göstermek sadece bizim işimizdir;

13.) ama işin gerçeği öteki hayat da, bu hayat da Bizim mülkiyetimizdedir.¹⁰

(M.İ)

12.) Bize düşen, doğru yolu göstermektir.

13.) [Bilin ki) dünya da ahiret de bizim tasarrufumuzdadır; [dolayısıyla hükümranlık başında da sonunda da bizimdir) .

(M.Ö)

12.) “Bize düşen sadece doğru yolu göstermektir.”

13.) “Şüphesiz âhiret de, dünya da Bizimdir.”

(A.K)

TEFSİR

Kitap indirmek ve peygamber göndermek suretiyle hidayet ve dalâlet yollarını, hayrı ve şerri açıklamak Allah’a aittir. Bir önceki sûrede açıkça belirtildiği üzere Allah insana duyu ve bilgi vasıtaları, akıl ve irade vermiş; hayrı şerden, hakkı bâtıldan ayırma imkânını bahşetmiştir. 13. âyette Allah Teâlâ hem dünya hem de âhiret hayatının kendisine ait olduğunu ifade buyurarak, her iki dünyanın kendi yönetiminde olduğunu belirtmekte, dolayısıyla her iki dünyanın iyilik ve güzelliklerini O’ndan istememiz gerektiğini ima etmektedir.

(DİYANET TEF.)

İkinci bölümde ise yüce Allah, her iki grubun akıbetinden söz etmektedir. Kolaylığın ve zorluğun verildiği her iki zümrenin, sonunda akıbetlerini gözler önüne sermektedir. Her şeyden önce de bu gruplardan her birinin karşılaştığı ödül ve cezanın kesin ve kaçınılmaz olduğu ve bunun ayrıca adalet ve hak ölçüleri içinde olduğunu belirtmektedir. Çünkü yüce Allah insanlara doğru yolu açıklamış ve onları yakıp kavuran ateşle korkutmuştur.

Yüce Allah -kullarına bir ihsan ve rahmet olarak- doğru yolu insanların fıtratına ve bilinçlerine açıklamayı kendi üzerine almıştır. Ve yine doğru yolu insanlara peygamberlerle peygamberlerin mesajları ile ve deliller aracılığı ile açıklamayı kendisi üstlenmiştir. Böylece kimsenin elinde sığınacağı bahane kalmasın ve hiç kimseye zulmedilmesin diye bizzat kendisi üstlenmiştir. "Doğru yola iletmek bize aittir."

Değinilen ikinci nokta ise, insanları kuşatan hakimiyet gerçeğinin kesin bir dil ile açıklanmasıdır. İnsanların bu hakimiyetten kurtulacak bir sığınağı bulamayacaklarının belirtilmesidir. "Şüphesiz ahiret de dünya da bize aittir." Yüce Allah'tan uzaklara gitmek isteyenler nereye gidebilirler?

(S.KUTUB)

7. Yani, insanın Halık'ı Allah, hikmet, adalet ve merhameti dolayısıyla, insanı dünyada habersiz bırakmayı, doğru yolun hangisi, yanlış yolun da hangisi olduğunu bildirmeyi, iyiliğin ve kötülüğün ne olduğunu, haram ve helalin neler olduğunu, hangi yol izlenirse Allah'a

itaatkar kul olunacağı, hangi yol izlenirse asi olunacağını insana bildirmeyi üzerine almıştır. Aynı konu Nahl suresinde şöyle anlatılmıştır: "Yolu doğrultmak Allah'a aittir. Ama ondan sapan da var. Allah (c.c.) dileseydi hepinizi doğru yola iletirdi." (Nahl 9). (Bkz. Nahl an: 9).

8. Bunun bir kaç anlamı vardır, hepsi de doğru olabilir. Birincisi, dünyadan ahirete kadar Allah'tan kaçamazlar. Çünkü iki dünyanın sahibi de Allah'tır. İkincisi, dünya ve ahiret, ikisi de her halükarda kaimdir. Gösterdiği yola ister uyarsınız, ister uymazsınız. (sapıtırsanız Allah'a bir zarar veremezsiniz, kendiniz hüsrana uğrarsınız. Eğer doğru yola uyarsanız Allah'a hiç bir yararı dokunmaz. O sizin için daha hayırlıdır. İtaatsizliğiniz ile Allah'ın mülkünde hiç bir eksiklik olmaz. İtaat ederseniz de Allah'ın mülkünde bir fazlalık olmaz.) Üçüncüsü, iki dünyanın da maliki biziz. Eğer dünyayı isterseniz biz onu size veririz. Eğer ahiret sevabını isterseniz onu vermek de bizim elimizdedir. Aynı konuya Al-i İmran suresinde şöyle değinilmiştir: "Allah'ın izni olmadan hiç bir kişi ölemez. O belirli bir süreye göre yazılmıştır. Kim dünya sevabını isterse kendisine ondan veririz, kim de ahiret sevabından isterse kendisine ondan veririz. Şükredenleri mükafaatlandıracağız." (Al-i İmran 145). Şûra suresinde de şöyle açıklanmaktadır: "kim ahiret ekinini istiyorsa onun ekinini artırırız, kim de dünya ekinini istiyorsa ona da dünyada bir şey veririz. Fakat onun ahirette de bir nasibi olamaz." (Şura 20). (Bkz. Al-i İmran an: 105, Şura, an: 37).

(MEVDUDİ)

Hidâyet Bizdedir, hidâyet Bizdendir. Hidâyet yolu Bize aittir. Doğru yolu da, eğri yolu da beyan edip açıklamak Bize aittir. Yol Bize aittir, öyleyse yolunuzu bize sorun. Hidâyet Bize aittir, öyleyse hidâyeti Bizden isteyin. Belki akıllı olabilirsin ama unutma ki veren O’dur. Güçlü olabilirsin ama bilesin ki veren O. Bilgin becerin olabilir, ama bağışlayan O. Belki malın olabilir, ama bilesin ki veren O’dur. Çoluk-çocuğun, çevren, avenen, kredin olabilir, unutmayasın ki tüm bunları veren O’dur.

Hidâyet, yol Allah’tandır. Eğer hidâyet istiyorsanız, eğer kendinize bir yol arıyorsanız, bir sistem, bir hayat programı arıyorsanız bilesiniz ki hidâyet Allah’ın hidâyeti, yol Allah’ın yoludur. Probleminiz varsa Allah’a havale edin, Allah’a yalvarın, Allah’a yakarın. Allah’ın âyetlerinin tarif ettiği bir hayata yöneliverdiniz mi, bakacaksınız ki tüm problemleriniz kendiliğinden çözülmüştür. Ekonomik, siyasî, içtimaî, askerî, eğitim, hukuk, seçim, geçim tüm dertleriniz bitecektir. Çünkü o zaman siz yenilmez ve yanılmaz bir Allah’la berabersiniz demektir. Çünkü siz yolunuzu Allah’la bulmuş ve Allah’ın yoluna girmişiniz demektir.

Hidâyet Allah’tan iken, yol göstermek Allah’a aitken yıllardır bizler vahyi bıraktık, Allah’tan gelen hidâyete sırt çevirdik ve içimizdeki, dışımızdaki yerli ve yabancı kâfirlerin hevâ ve heveslerine uyduk. Hidâyeti onlardan bekledik. Onların yol gösterilerine tabi olduk. “Ey Yahudi ve Hıristiyanlar! Ey bizim efendilerimiz! Ey bizim hocalarımız! Bak biz de sizin gibi olduk! Sizin hidâyetinize, sizin yolunuza tabi olduk! Sizin gibi giyiniyor, sizin gibi soyunuyoruz! Sizin yasalarınızı, sizin hukukunuzu kullanıyoruz! Eskiden tepeden tırnağa giyinirdik, ama şimdi bak sizin hatırınıza kılık-kıyafetimizi değiştirdik! Sizin yazınızı kullanıyor, sizin eğitiminize sahip çıkıyoruz! Sizin kanunlarınızı, sizin tatillerinizi, sizin takvimlerinizi kullanıyoruz! Sizin hatırınıza NATO’ya girdik! Birleşmiş Milletlere üye olduk! A.T'la nikâhlandık, I.M.F ile nişanlandık. Bugüne kadar bir dediğinizi iki etmedik” diye bu kâfirlere yalvarıp yakardığımız halde yine de kendimizi sevdiremedik. Ama beri tarafta Allah’ın hidâyetini terk ettiğimiz için Rabbimizin yardımı kesildi. Hidâyetini, yolunu terk ettiğimiz Rabbimizin yardımı kesilince de gittikçe batağa battık ve bir türlü belimizi doğrultamadık. Elbette öyle olacaktık. Çünkü yol sadece

Allah’ın yoluydu, hidâyet sadece Allah’a aitti.

Şu andaki çağdaş sistemler bunların topluma yansıyan yönü üzerine kurulmuştur. Tüm müşrik sistemler bu esaslara dayanmaktadır. Ya mal çokluğuna dayanır ki bunun adı kapitalizmdir. Ya çoluk-çocuk, ırk çokluğuna dayanır ki, bunun adı faşizmdir. Veya güçlü olmaya dayanır ki, bunun adı da despotizm, yani krallıktır. Tüm sahip olduklarını Allah’tan bilmeyen, Allah’ın hidâyetine tabi olmayan insanların tarih boyunca düştükleri bataklıklardır bunlar. Hani Kehf’te de öyle deniyordu: “De ki: “Gerçek hidâyet Rabbinizdendir. “Dileyen inansın, dileyen inkâr etsin.” (Kehf 29)

Dileyen îman etsin, dileyen de küfretsin. Artık hak, hidâyet bu kadar açık ve net bir biçimde ortadayken ve herkesin ona ulaşma imkânı da varken, artık tartışmaya gerek yoktur. Birilerinin Müslümanların inanışlarını, hayatlarını sorgulamaya hakkı yoktur. Biz Allah’ın hidâyetine tabi olmuşuz. Bizim yaşadığımız hayat Allah’tan gelen bir hayat tarzıdır. Rabbimizden hak olan kitabında bize hidâyet olarak ne gelmişse, Rabbimiz bizim adımıza nelerden razı olmuş ve bizi nelerle sorumlu tutmuşsa biz onları yapıyor ve öylece yaşıyoruz. Bizim bu konuda herhangi bir yetkimiz ve sorumluluğumuz yoktur. Yani bu yaşadığımız hayatı biz düşünüp taşınıp kendimiz belirlemedik. Rabbimiz dedi, biz de yapıyoruz, yaşıyoruz hepsi bu kadar. Sorgulayacaklarsa bizi değil, Allah’ı sorgulasınlar. Hak, hidâyet, din Allah’ındır, hukuk Allah’ın hukukudur, yasa Allah’ın yasasıdır. Dileyen buna îman eder, dileyen de dilediği gibi yaşar. Dileyen Hâdî olarak, Rabb olarak Allah’ı, din olarak O’nun dinini, yol olarak O’nun yolunu, sistem olarak O’nun sistemini kabul edip öylece yaşar, dileyen de Allah’tan başkalarının yasalarını, Allah’tan başkalarının hidâyetlerini, yollarını, sistemlerini benimser ve onlara kulluk eder. Dileyen Allah’ın kulu olarak mü'min, dileyen de dilediği kimselerin kulu olarak kâfir olabilir. Hattâ dileyen de yeryüzünde kendisinin İlâhlığını bile iddia edebilir. Allah yeryüzünde bu imkânı kullarına yasaları gereği vermiştir. Sonucuna kendileri katlanmak kayd-u şartıyla dileyen dilediği yolu tercih edebilir.

Ama siz bilirsiniz. İsterseniz Rabbinizin hidâyetini reddedip burnunuzun doğrusuna gidin. İsterseniz Rabbinizin hayat programını reddederek ya kendi hevâ ve hevesleriniz istikâmetinde ya da kimi yapay tanrıların, tanrıçaların yasaları istikâmetinde bir hayat yaşayın. Ama şunu unutmayın ki:

13. “Şüphesiz âhiret de, dünya da Bizimdir.”

Dünya da bize aittir, âhirette bize aittir. Dünya da bizimdir âhiret de bizimdir diyor Allah. İmam Mâlik der ki: “Ömer bin Abdülaziz bir defasında bize akşam namazı kıldırdı, bu âyete gelince hıçkırığa boğuldu, okuyamadı ve başka âyete geçti.” Bize hiçbir şey demeyen bu âyet sahâbeye çok şey söylüyordu. Evet dünya da bizimdir, âhirette. Bunun mânâsını şöyle birkaç madde halinde özetlemeye çalışalım:

1. Dünya da bize aittir, âhiret de bize aittir. Ey insanlar, konumu gereği veya iradeleriniz gereği Allah dünyada size dokunmadı diye dünyayı atlattık zannediyordunuz, ama âhirette bizimdir, orada ne yapacaksınız ya? Allah’ı dünyada atlattığınızı zannediyorsunuz belki ama, âhirette ne yapacaksınız? Orası da bizimdir. Yani dünyanın konusu sizin kendi kendinize plan, program yapmanıza müsaittir. Hikmeti gereği Allah sizlere irade vermiştir. İmtihan gereği Allah dokunmuyor dünyada size. Peki öbür tarafta ne yapacaksınız? Dünya kendinizin zannediyorsunuz ve aldanıyorsunuz, halbuki dünya Allah’ındır, âhiret te onundur.

2. Sakın şaşırıp yanılıp ta mülkün kendinize ait olduğunu zannetmeyin. Dünyanın da, âhiretin de mülkü bizimdir diyor Allah.

3. Sizin zannettiğiniz gibi dünya ile âhiret ayrı değildir. Dünya ile âhiret bir bütündür. Öyleyse Allah yolunda olun, Sırat-ı Müstakîme girin, diyor Rabbimiz.

4. Dünyanın da, âhiretin de mülkü bizimdir. Binaenaleyh hangisini isterseniz onu size veririz, ama neticesi size aittir. Kim dünyayı isterse kıl payı bile eksiltilmeden onu ona veririz, ama sonucuna kendisi katlanmak şartıyla. Bu âyetten anlaşılan o ki, sadece dünyalık isteyen, planını, programını dünyalık elde etmek için yapan ve âhireti hesaba katmayan kimselerin ne kadar akılsız ve aptal olduklarını anlatıyor Rabbimiz. Biz biliyoruz ki dünya rızkı mü'min-kâfir ayırımı yapılmaksızın Allah’ın bir lütfudur. Yani dünyayı isteyenlere de, âhireti isteyenlere de dünya rızkı verilmektedir. Bu konuda ikisi arasında bir fark gözetilmemektedir. Bunu Kitabımızın başka âyetleri

anlatmaktadır. Bu zaten ezelde takdir edilip hükme bağlanmıştır. Onun için tüm hesaplarını dünyalık için yapanlar aslında en büyük aptaldırlar. Neden? Zaten verilecek de ondan. Zaten Allah onu onlara verecek. Allah zaten herkese dünyada bir şeyler ayırmışken, âhiretini ayaklarının altına alırcasına dünyanın ve dünyalıkların peşine takılanlar aptal değil de nedir şimdi? Öyle değil mi? Bana ayırdığını zaten bana ulaştıracak Rabbim dünyada. Bana ayırdığını kesinlikle başkalarına vermeyecek, başkalarına ayırdığını da, çatlasam patlasam da kesinlikle bana vermeyecek. Ya da ben gecemi gündüzüme katarak çırpınsam da Allah’ın bana takdir ettiğinden fazlası da bana gelmeyecek. Bunu zaten vaad ediyor Allah. Hal böyleyken, ben tutmuşum bana ayrılan dünyalık rızık konusunda tüm zamanımı harcayarak âhiret konusunda plan program yapmayayım. Bu aptallığın, ahmaklığın daniskasıdır.

Bakın burada bu konuyu açıklayan bir hadis okuyayım.

“Eğer sizler rızık konusunda hakkıyla Allah’a güvenip tevekkül etmiş olsaydınız, sabahleyin yuvalarından aç çıkıp akşamleyin tok dönen kuşları doyurduğu gibi Allah sizleri de doyururdu.” Eğer gereği gibi, hak neyi gerektiriyorsa, tevekkülün hakkı neyse onu ona vere vere Allah’a bir tevekkülünüz, Allah’a bir vekalet vermeniz varsa, Allah’ı vekil kabul etme konusunda bu iş neyi gerektiriyorsa ona baştan evet diyorsanız, o zaman iyi bilin ki Allah sizlere tıpkı kuşlara rızık verdiği gibi rızık verirdi. Hani bilirsiniz kuşlar açlıktan karınları çekilmiş olduğu halde sabahleyin yuvalarından çıkarlar, karınları dolmuş olduğu halde akşamleyin geri dönerler. Bizim hayatımızda ne kuş kalmış, ne kuşların yuvaya dönüşü. Ne kuşların yuvası kalmış, ne de yuvada bekleyen kuşlar. Biz onları kafese koymuşuz. Sabah karınları aç, akşam karınları doymuş değil, biz ne zaman verirsek o zaman, biz ne zaman vermezsek o zaman, bu manzaraları biz öyle görürüz diyenlere sözüm yok. Öyle değil benim anlattığım, ayrı bir ortam, farklı bir özgürlük ortamı. Kuşlar, yuvalarında sabahlayan kuşlar. Gagalarında getirdikleri yiyecekleri yavrularıyla paylaşan kuşlar. Yuva yapan, orada yavrularının büyümesi için kanat çırpan, kanat geren kuşlar. Sabah aç karına çıkıyorlar, Allah onlara bir yerlerden rızık veriyor, yeter ki onlar rızık aramaya çıksınlar. Sonra karınları doymuş olarak geri geliyorlar.

Peki biz de aynı şekilde mi? Yani biz de Allah’ın bize tahsis ettiği rızkı bulmak üzere, ama helalinden bulmak gayesiyle sabah evlerimizden çıkıp, bulunduğumuz makam ve mekândan ayrılıp Allah’ın bize ta ana karnında tahsis ettiği rızkı bulmak adına helalinden bulmak üzere sa’y-u gayret etsek, bulur muyuz? Ben bunun için anlattım zaten, elbette buluruz. Yani yaygın bir halk tabiri ile söylersek Allah elbette deldiği boğazı aç bırakacak değildir. Eğer öldürmeyecekse onu aç bırakacak değildir. Vakti gelemeden, eceli dolmadan da kimsenin ölmeyeceğini biliyoruz. Ecel gelinceye kadar Allah’ın bize tahsis ettiğini mutlaka biz bulacağız. Ama nedense insanlar anlamak istediğini anlamaya, istediği gibi anlamak için dinlemeye hazırlar sanki. Aynı konuşmayı birden fazla insan dinlesin, ne anlatıldı desinler, hepsi aynısını söyleyemiyorlar. Neden mi ki? Kasıtları olduğunu zannetmiyorum, ama o konuşmayı dinlemeye gelmeden önceki hayatları, kafaları, kafa yapıları, beklentileri, istekleri, arzuları farklı da ondan.

Bir ramazan bir büyük camide bir hoca efendi vaaz verirken orucu bozan ve bozmayan şeylerden söz ediyormuş. Derken söz arasında demiş ki; “cemaat, toz ile balgam orucu bozmaz” Toz ve balgam. Zaruridir bunlar, onsuz bir hayat düşünemezsiniz, engelleyemezsiniz diye anlatmış. Tam o arada uyur uyanık dinlerken kendine gelen cemaatten biri; oh demiş, ne âlâ, demek tuzla şalgam orucu bozmazsa tamam bu iş. Camiden çıkışı zor beklemiş, bütün milletin gözü önünde başlamış şalgamı tuza basıp yemeye. Hayrola demişler, nerden icap etti? Adamın cevabı hazırdır; duymadınız mı, hoca demedi mi tuzla şalgam orucu bozmaz. Adamın kastı var mıydı size göre? Bence yok. Yani adam aslında samimi, mazeretli. Ama bu mazeret onu kurtarır mı, kurtarmaz mı o başkadır. Onu hesap gören bilecektir. İşte bu sözleri dinleyenler de aynı şekilde dinliyorlar. Aynen o insan gibi sözü yanlış anladıklarını görüyoruz. Allah eğer siz cidden bana güvenir dayanırsanız, beni gerçekten Rezzâk bilirseniz. Hocanın biri, bir Müslüman müslümanlara bu konuyu anlatıyormuş. Ey müslümanlar, Allah’ı vekil kabul edin. Sadece O’na dayanıp güvenin. O’nu Rezzâk bilin, rızık konusunda endişe etmeyin. Allah’a güvencinizi sarsmayın. Acaba mı demeyin. Acaba Allah bana da rızık verir mi ki, vermez mi ki demeyin diye anlatınca, oradaki dinleyenler iki grup olmuşlar. Bir grup demiş ki; olmaz öyle şey. Ne demek? Demek ki ben yatsam da Allah rızık verecek öyle mi? Ötekiler de demişler ki; öyle anlaşılmaz.

Sen yat da Allah sana rızık versin anlamına gelmez bu iş. Ama her şeye rağmen Allah, kime ne rızık ayırmış ise o mutlaka ona ulaşacaktır, gibi açıklamalarla tartışma sürmüş gitmiş. Sonra adam inat edip ötekilerin haksızlığını, yani yatınca insana rızık gelmezmiş konusunu onlara anlatmak için şöyle orman kenarında kendine uygun bir yer bulmuş ve beklemiş. Beni bulacak demek rızık tamam ben de bekliyorum demiş. Bir gün, iki gün, derken üç gün, dermanı bitmiş, sonra saatler dakikalar ne kadar geçmiş bilmez öylece yarı baygın kalmış orada. Bir ara bir hayat belirtisi, derken iki adam çıka gelmiş. Vurdukları bir av hayvanını şöyle bir kenarda kızartıp yeme çabasındalar. Berikinin onlara seslenecek gücü kalmamış, bağıracak imkânı yokmuş, dermanı kalmamış ama gücü yettiği kadar inlemeye başlamış. Derken onlardan biri fark etmiş. A! Demiş, durun hele, buralarda bir inilti var, bir ses duydum. Derken fark etmişler, şu taraftan, aha işte burada, bir adam var, yarı baygın galiba demişler, adamın boğazından bir şeyler vermişler, şöyle biraz kendine getirmişler, ateşte ısıtmışlar, vücudunu ovmuşlar, gözünü açmışlar, sonra sormuşlar; arkadaş, nedir senin halin ahvalin? Kimsin, necisin, ne ararsın burada? Kim getirdi seni buraya? Üstelik elin ayağında bağlı değil. Adam başından geçenleri anlatmış. Ben demiş, Allah’ın her şeye rağmen rızık vereceği konusunda şüphem vardı.

Yani bir kenara geçerim öyleyse, rızık verecekse verecektir diye ondan dolayı gelip buraya yattım, evet Allah rızık veriyor ama, demek ki biraz fazla inlemek gerekiyormuş, sadece ben burayı unutmuşum demiş. Evet, biraz daha inlemek gerekiyor bazen. Hani ağlamayan çocuk ve meme gibi belki ama, siz isterseniz insanların en gözde çocuklarından biri, en gözde annelerinden biri olan Hacer ve oğlu İsmail’i hatırlayın. Rızıkları bitmişti onların da. Çocuğun yiyeceği kalmamıştı. Yanlarında yiyecek kalmayınca yapılacak iş rızık aramak için sa’ydi, çabaydı, bir Safa’ya bir de Merve’ye gidilecekti. Çünkü onlar Allah’ın şeairiydi, işaret levhalarıydı. Rızık aramak için onların ötesine, berisine gidilmezdi. Dikkat edilmesi gerekiyordu…

İşte eğer biz, Allah’a hakkıyla tevekkül etseydik, rızkın Allah’a ait olduğunu gerçek bilseydik, biz bize düşen helâl rızık arama konusundaki sa’yimizi yapınca, kesin Allah bize rızık verecekti, tıpkı kuşların sabahleyin yuvalarından karınları aç çıkıp akşamleyin tok olarak döndükleri gibi. Ama galiba bizim burada biz hesap farkımız var, hesap hatası diyemeyeceğim, onu herkes kendisi değerlendirsin. Tamam, Allah aslında herkese rızık vermeyi verir de diyorlar Allah’ın Rezzâk olduğunu bilen müslümanlar, ama O’nun bana vereceği rızık benim hesapladığım rızıkla uyuşmuyor. O’nunki ile benimki bir birini tutmuyor. Soframda şunlar, dolabımda bunlar olsun istiyorum. Kesemde şu kadar, kasamda bu kadar olsun istiyorum. Altımda şöyle bir rızık, üstümde böyle bir nimet bekliyorum. Ama ben bunu Allah’a bırakırsam O kendisi gibi verirse hiç de benim istediklerimi kale almıyor, göz ardı ediyor sanki dercesine müslümanlar Allah’ın rızık tahsisine razı değillermiş gibi ne kadar olacağını kendileri belirlemeye

kalkışıyorlar. Belirlesinler, sonuç yine Allah’ın ayırdığı kadar ulaşıyor insanlara değil mi?

Yani biz çatlasak patlasak da, ölsek bitsek de aslında yine bize tahsis edilen kadar geliyor. Sonrası, insan daha fazlasını kazanır gibi görünse de birden elinden kayboluveriyor, alınıveriyor, hattâ eğer ona ait değilse kullanma imkânı bile bulamıyor insanlar. Demek ki aslolan Allah’ı vekil bilmek, rızık konusunda Allah’a güvenmek, sen öyle dediysen tamam ya Rabbi diyebilmektir. Allah’ın Rezzâk olarak bizi doyuracağını kabul ettikten sonra artık gerisi elbette bizim için problem olmayacaktır. Ama siz bilirsiniz. Siz bilirsiniz, isterseniz öyle yapmayın. İsterseniz âhireti yok farz edip tüm plan ve programlarınızı dünya adına, dünyayı elde etme adına, dünyayı kucaklama adına yapın. İsterseniz Rabbinizin hayat programından habersiz bir hayat yaşayın. İsterseniz Rabbinizin hidâyetine tâbi olmamada ısrarlı davranın. Şunu unutmayın ki:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“İnnê 'âleynê le’l-hûdê” elbet bize düşen doğru yolu göstermektir. Yani bu tipleri niye yarattın ya rabbi diye kimse çıkıp ta Allah’a hesap sormaya kalkmasın, bize düşen doğru yolu göstermektir, insan kendisi seçecek, kendisi verecek ki karşılığında cenneti alsın iradenin imtihanı olsun.

“Ve-inne lenê le’l-êğîrâte ve’l-ûlê” ve hiç unutmayın ki ahirette bize aittir, dünya da bize aittir. Öte de bize aittir burada bize aittir, uzakta bize aittir yakında bize aittir.

Niye dünya önce gelmesi lazımdı. “Ve-inne lenê le’l-êğîrâte” gelmiş “le’l-ûlê ve’l-êğîrâ” gelmesi lazımdı? Hayır bize önceliğin ne olduğunu göstermek istediği için ahiret önce gelmiş. Yani sizin katınızda dünya öncelikli ama Allah’ın katında ahiret önceliklidir manasına gelir.

10 Burada âhiretin dünyadan önce gelmesi, insana öncelik sırasını öğretmek içindir.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

14.) İşte sizi çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarmış bulunuyorum:

15.) oraya sadece sorumsuzluğun zirvesinde olan¹¹ bir azgın girer,-¹²

16.) o ki, (vahyi) yalanladı¹³ ve (gerçeğe] sırt döndü.

(M.İ)

14-15.) “Sizi alevler saçan ateşle uyardım; oraya, yalanlayıp yüz çevirmiş olan o en azgından başkası yaslanmaz.”

16.) “Ki o yalanlayıp yüz çevirmiş olandır.”

(A.K)

12-14.) İşte bu şekilde sizlere tevhidi anlatıyor, doğru yolu gösteriyor, şirkin yanlış olduğunu açıkça ortaya koyuyoruz. Fakat bu uyarılara kulak vermezseniz bilin ki Allah dünyada yegâne hükümran olduğu gibi âhirette de yegâne hükümrandır ve müstehak olduğunuz cezayı verecektir. İşte sizi, tevhidi ve elçimiz Muhammed’i inkâr ettiğiniz takdirde gireceğiniz o dehşetli cehennem ateşi hususunda uyarıyoruz!

15-16.) O cehennem ateşine, tevhidi ve peygamberleri yalanlayan sizin gibi müşrikler girecektir.

(H,E;M,C)

TEFSİR

Yüce Allah kullarına doğru yolu göstermekle yetinmemiş, aynı zamanda yanlış yolda gitmenin sonucu olan cehenneme karşı da onları vahiy ve peygamberleri aracılığıyla uyarmıştır.

(DİYANET TEF.)

Yüce Allah, kullarına doğru yolu göstermesinin, ahiretin, ceza ve amel yurdu olan dünyanın sahibi olmasının bir uzantısı olarak, onları korkuttuğunu ve sakındırdığını hatırlatıyor ve açıklıyor: "Ben sizi alev saçan bir ateşe karşı uyardım." Tutuşturulmuş bir ateşe karşı uyardım. Tutuşturulmuş bu ateşe "ancak bedbaht kimseler girer." Tüm kulların en bedbahtı girer ona. Ateşe girmekten öte bir bahtsızlık olur mu? Sonra da yüce Allah o en bahtsız kimsenin kim olduğunu açıklıyor. Bu en bedbaht kişi "Yalanlayan ve dönen kişidir." İslam davasını yalanlayan ve ondan yüz çeviren kimsedir. Evet bu zavallı insan, doğru yoldan ve yüce Allah'ın tıpkı kendisine istekle gelenlere vaadde bulunduğu gibi insanlara, doğru yola ersinler diye yaptığı çağrıdan yüz çeviren kimsedir.

(S.KUTUB)

Ben sizi alev saçan, titreyen, kükreyen, müşterilerini bekleyen bir ateşle uyardım. Ben sizi yarın olacaklarla, yarın mutlak sûrette başınıza geleceklerle uyardım. Size olan merhametimden dolayı her şeyi açık açık size anlattım. Size o ateşi haber verdim ki, ancak şakiler, eşkıyalar, azgınlar, tâğutlar, Allah yasalarına teslim olmayanlar, Allah karşısında bilgi iddiasında bulunanlar, Allah karşısında güç iddiasında bulunanlar, Allah’a karşı, Allah’ın hidâyetine, Allah’ın hayat programına karşı müstağnî davrananlar o ateşe yaslanacaktır.

Unutmayın ki Allah size bir uyarı göndermiştir. Nuh (a.s), Hud (a.s), İbrahim (a.s), Âd, Semûd ile ve en son sevgili elçisi Muhammed (a.s) ile size bir uyarı göndermiştir. Size bir uyarı gelmiştir ki, o ateşe ancak şakiler yaslanacaktır. Şakî, şekavet, saîdin, saâdetin zıddıdır. Sözlükte, yorgunluk, mutsuzluk ve perişanlık anlamlarına gelmektedir. Kişi, işlediği bir fiil (amel) yüzünden perişan olur. Sıkıntıya düşer, zorluk çeker. İçinde bulunduğu saâdet (mutluluk) halinden çıkar, mutsuzluğa, perişanlığa düşer. Bu durum 'şekavet'tir. Nitekim, ilk insanların Cennet'te yasak meyveyi yemesi, onları sıkıntıya sokmuştu. Onlar Cennet'te bol ni'metlerin içerisinde iken, yaptıkları yanlış yüzünden ceza aldılar, sıkıntıya düştüler, saâdet halini kaybettiler. Bu anlamda 'şekavet' insanı sıkıntıya sokan, ceza almasına sebep olan, mutsuzluğa düşmesine kapı açan davranıştır.

'Şekavet'in temelinde İlâhî yasakları çiğneme anlayışı vardır. İslâm'ın emir ve yasaklarına tamamen uymak bazı insanlara zor gibi gelir. Ancak kişi, İslâm'ın emir ve yasaklarına aykırı hareket ettiği zaman, daha büyük bir 'şekavet'e (zorluğa, sıkıntıya) düşer. Eğer dinin zor gibi görünen emir ve yasaklarına uyulursa, hem bu dayanılmaz sıkıntılardan kurtulmak mümkün olur, hem de arzu edilen 'saâdet'e ulaşılır.

İnsanlar Kur'an'ın tekliflerini zor bulabilir ve sıkıntı verici, ya da bazı dünyalık zevklerden uzaklaştırıcı sayabilirler. Halbuki Kur'an insanların 'şekavet'e düşmelerini önlemek ve onlara 'saâdet' kazandırmak için indirilmiştir. 'Şekavet' içinde olanlara, bedbaht, mutsuz, sıkıntı ve güçlük çekenlere 'şakî' denilir. Türkçe'de 'şakî' diye bilinen, huysuz, yol kesen, yaramaz, isyancı anlamına gelen kavramın aslı da 'şekî'dir. Ancak 'şâkî' ile 'şekî' arasında anlam benzerliği vardır. Her ikisi de bedbaht insandır, her ikisi de kendi elleriyle mutsuzluğu kazanan, kendilerine sıkıntıyı seçen kimselerdir. Türkçe'de 'eşkıya' diye bildiğimiz bu tür kimseler aynı özelliği taşırlar. 'eşkıya', 'şekî'nin çoğuludur ve yol kesip insanları soyan anlamına kullanılmaktadır. 'Şakî' diye bilinen 'şekavet' sahiplerinin bazı özellikleri şunlardır: 'Şekavet sahipleri', toplumunun yaramaz kimseleridir. Kendilerini güçlü sayarlar, azarlar ve şımarırlar. Doğru yolda olduklarını zannederler. Seçtikleri yolun kendilerini saâdete götüreceğini sanırlar.

Halbuki onlar 'şekavet' içindedirler, mutsuzdurlar, ama mutlu olduklarını hayal ederler. 'Şakî'ler, ilâhî ölçülere karşı geldikleri için zorluğu, bedbahtlığı, mutsuzluğu, cezayı hak ederek sıkıntıyı kendileri kazanmışlardır. Onlar Hakk'tan ve İlâhî öğütten yüz çevirirler, bu gibi şeyleri hafife alırlar. "Şu halde, eğer 'öğüt' ve hatırlatma bir yarar sağlayacaksa, 'öğüt ver ve hatırlat'. (Allah'tan) içi titreyerek korkacak olan öğüt alıp düşünür. Bedbaht olan (şakî olan) ise ondan kaçınır." (A'lâ, 9/11)

Onlar Allah'tan gelen dâveti yalanlarlar, inkâr ederler. Bu inkârları sebebiyle hem bedbaht olurlar, hem de kendilerini sıkıntıya sokacak şeyi kazanırlar.

16. “Ki o yalanlayıp yüz çevirmiş olandır.”

Dini yalan sayar, Allah’ın hidâyetini, Allah’ın yol gösterisini, Allah’ın hayat programı olan kitabını, Hüsnâyı, cenneti yalan sayar, dinlemez, sırt çevirir, ilgilenmez, önemsemez. Yalan sayan, yalanlayan, yüz çeviren, kabullenmeyen, cehennem ameliyle ilgilenen kişidir o. Ya diliyle inandığını iddia edip de hayatıyla yalanlayan, ya da hem diliyle, hem de hayatıyla yalanlayan, yok farz eden, ciddiye almayan kişi o ateşe yaslanacaktır. Onun sığınağı, barınağı, anası, ana kucağı ateştir. Ama:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“Fe-enzertûkûm nêrân telêz-zâ” sizi ben çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarıyorum. Allah uyarıyor, çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarıyor. Malınız cehenneminiz olmasın, malınız cennetiniz olsun. Yani kendi malınızla cehenneminizi satın almayın, cenneti alın. Cehennemi ne kadar ucuz alırsanız alın pahalıdır, cenneti ne kadar pahalı alırsanız alın ucuzdur.

“Lê yâslêhê il-le’l-eşkâ” oraya şâkilerden başkası yaslanmaz. Yani yoldan çıkmışlardan başkası asla cehenneme yaslanmaz. “Essalvû”; yaslamak, cehenneme tuturuk olmak tabir caizse, burada ifade buyrulan hakikat bu. Allah cehennemi onunla yakacak manasına, cehennemin ateşi olacak manasına. Allah’tan kopmayan; “el’eşkâ”; Allah’tan kopmayan, yani benliğinden kopmayan kimseyi Allah oraya yaslamaz.

11 Bu “eşkâ” (en sorumsuz), 17. âyetteki etkâ'nın (en sorumlu) karşıtıdır.

12 Görgü tanığı İmam Malik anlatıyor: Ömer b. Abdülaziz'in arkasında akşam namazı kılıyorduk.

“Vel-leyli izê yâğşê”yi okudu. "Oraya sorumsuzluğun zirvesinde olan azgınlar girer" âyetine gelince ağlamaya başladı. Ağlamadan dolayı âyeti bir türlü tamamlayamadı. Sonunda sûreyi okumayı bırakarak başka bir sûre okudu" (Kurtubî).

“Ellezî kezzebe ve-tevellê” nedir cehenneme yaslayacaklarının nitelikleri? Yalanlar ve sırt döner. Hakikati yalanlar ve Allah’a sırtını döner, hakikati yalanladığı için Allah’a sırtını döner, Allah’a sırtını döndüğü içinde hakikati yalanlar. Çünkü bu ikisinden herhangi birinin öncelikli olup olmadığını bilmiyoruz “vav” mutlak cem için gelmiştir, biri diğerine, diğeri birine sebep olabilir. Hangisinin sebep hangisinin sonuç olması önemli değildir. Tabir caizse tavuk yumurta meseline benzer. Sırtını döndüğü için hakikati yalanlamıştır. Eğer “vav” vav-ı hâliye olarak alırsak sırtını döndüğü halde hakikati yalanlar. Evet, dönme durumunda dönmesi halinde hakikati yalanlar.

13 Kur'an'da tekzib daima tasdikin karşıtı olarak dini anlamda kullanılır.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

14.) İşte sizi çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarmış bulunuyorum:

15.) oraya sadece sorumsuzluğun zirvesinde olan¹¹ bir azgın girer,-¹²

16.) o ki, (vahyi) yalanladı¹³ ve (gerçeğe] sırt döndü.

(M.İ)

14-15.) “Sizi alevler saçan ateşle uyardım; oraya, yalanlayıp yüz çevirmiş olan o en azgından başkası yaslanmaz.”

16.) “Ki o yalanlayıp yüz çevirmiş olandır.”

(A.K)

12-14.) İşte bu şekilde sizlere tevhidi anlatıyor, doğru yolu gösteriyor, şirkin yanlış olduğunu açıkça ortaya koyuyoruz. Fakat bu uyarılara kulak vermezseniz bilin ki Allah dünyada yegâne hükümran olduğu gibi âhirette de yegâne hükümrandır ve müstehak olduğunuz cezayı verecektir. İşte sizi, tevhidi ve elçimiz Muhammed’i inkâr ettiğiniz takdirde gireceğiniz o dehşetli cehennem ateşi hususunda uyarıyoruz!

15-16.) O cehennem ateşine, tevhidi ve peygamberleri yalanlayan sizin gibi müşrikler girecektir.

(H,E;M,C)

TEFSİR

Yüce Allah kullarına doğru yolu göstermekle yetinmemiş, aynı zamanda yanlış yolda gitmenin sonucu olan cehenneme karşı da onları vahiy ve peygamberleri aracılığıyla uyarmıştır.

(DİYANET TEF.)

Yüce Allah, kullarına doğru yolu göstermesinin, ahiretin, ceza ve amel yurdu olan dünyanın sahibi olmasının bir uzantısı olarak, onları korkuttuğunu ve sakındırdığını hatırlatıyor ve açıklıyor: "Ben sizi alev saçan bir ateşe karşı uyardım." Tutuşturulmuş bir ateşe karşı uyardım. Tutuşturulmuş bu ateşe "ancak bedbaht kimseler girer." Tüm kulların en bedbahtı girer ona. Ateşe girmekten öte bir bahtsızlık olur mu? Sonra da yüce Allah o en bahtsız kimsenin kim olduğunu açıklıyor. Bu en bedbaht kişi "Yalanlayan ve dönen kişidir." İslam davasını yalanlayan ve ondan yüz çeviren kimsedir. Evet bu zavallı insan, doğru yoldan ve yüce Allah'ın tıpkı kendisine istekle gelenlere vaadde bulunduğu gibi insanlara, doğru yola ersinler diye yaptığı çağrıdan yüz çeviren kimsedir.

(S.KUTUB)

Ben sizi alev saçan, titreyen, kükreyen, müşterilerini bekleyen bir ateşle uyardım. Ben sizi yarın olacaklarla, yarın mutlak sûrette başınıza geleceklerle uyardım. Size olan merhametimden dolayı her şeyi açık açık size anlattım. Size o ateşi haber verdim ki, ancak şakiler, eşkıyalar, azgınlar, tâğutlar, Allah yasalarına teslim olmayanlar, Allah karşısında bilgi iddiasında bulunanlar, Allah karşısında güç iddiasında bulunanlar, Allah’a karşı, Allah’ın hidâyetine, Allah’ın hayat programına karşı müstağnî davrananlar o ateşe yaslanacaktır.

Unutmayın ki Allah size bir uyarı göndermiştir. Nuh (a.s), Hud (a.s), İbrahim (a.s), Âd, Semûd ile ve en son sevgili elçisi Muhammed (a.s) ile size bir uyarı göndermiştir. Size bir uyarı gelmiştir ki, o ateşe ancak şakiler yaslanacaktır. Şakî, şekavet, saîdin, saâdetin zıddıdır. Sözlükte, yorgunluk, mutsuzluk ve perişanlık anlamlarına gelmektedir. Kişi, işlediği bir fiil (amel) yüzünden perişan olur. Sıkıntıya düşer, zorluk çeker. İçinde bulunduğu saâdet (mutluluk) halinden çıkar, mutsuzluğa, perişanlığa düşer. Bu durum 'şekavet'tir. Nitekim, ilk insanların Cennet'te yasak meyveyi yemesi, onları sıkıntıya sokmuştu. Onlar Cennet'te bol ni'metlerin içerisinde iken, yaptıkları yanlış yüzünden ceza aldılar, sıkıntıya düştüler, saâdet halini kaybettiler. Bu anlamda 'şekavet' insanı sıkıntıya sokan, ceza almasına sebep olan, mutsuzluğa düşmesine kapı açan davranıştır.

'Şekavet'in temelinde İlâhî yasakları çiğneme anlayışı vardır. İslâm'ın emir ve yasaklarına tamamen uymak bazı insanlara zor gibi gelir. Ancak kişi, İslâm'ın emir ve yasaklarına aykırı hareket ettiği zaman, daha büyük bir 'şekavet'e (zorluğa, sıkıntıya) düşer. Eğer dinin zor gibi görünen emir ve yasaklarına uyulursa, hem bu dayanılmaz sıkıntılardan kurtulmak mümkün olur, hem de arzu edilen 'saâdet'e ulaşılır.

İnsanlar Kur'an'ın tekliflerini zor bulabilir ve sıkıntı verici, ya da bazı dünyalık zevklerden uzaklaştırıcı sayabilirler. Halbuki Kur'an insanların 'şekavet'e düşmelerini önlemek ve onlara 'saâdet' kazandırmak için indirilmiştir. 'Şekavet' içinde olanlara, bedbaht, mutsuz, sıkıntı ve güçlük çekenlere 'şakî' denilir. Türkçe'de 'şakî' diye bilinen, huysuz, yol kesen, yaramaz, isyancı anlamına gelen kavramın aslı da 'şekî'dir. Ancak 'şâkî' ile 'şekî' arasında anlam benzerliği vardır. Her ikisi de bedbaht insandır, her ikisi de kendi elleriyle mutsuzluğu kazanan, kendilerine sıkıntıyı seçen kimselerdir. Türkçe'de 'eşkıya' diye bildiğimiz bu tür kimseler aynı özelliği taşırlar. 'eşkıya', 'şekî'nin çoğuludur ve yol kesip insanları soyan anlamına kullanılmaktadır. 'Şakî' diye bilinen 'şekavet' sahiplerinin bazı özellikleri şunlardır: 'Şekavet sahipleri', toplumunun yaramaz kimseleridir. Kendilerini güçlü sayarlar, azarlar ve şımarırlar. Doğru yolda olduklarını zannederler. Seçtikleri yolun kendilerini saâdete götüreceğini sanırlar.

Halbuki onlar 'şekavet' içindedirler, mutsuzdurlar, ama mutlu olduklarını hayal ederler. 'Şakî'ler, ilâhî ölçülere karşı geldikleri için zorluğu, bedbahtlığı, mutsuzluğu, cezayı hak ederek sıkıntıyı kendileri kazanmışlardır. Onlar Hakk'tan ve İlâhî öğütten yüz çevirirler, bu gibi şeyleri hafife alırlar. "Şu halde, eğer 'öğüt' ve hatırlatma bir yarar sağlayacaksa, 'öğüt ver ve hatırlat'. (Allah'tan) içi titreyerek korkacak olan öğüt alıp düşünür. Bedbaht olan (şakî olan) ise ondan kaçınır." (A'lâ, 9/11)

Onlar Allah'tan gelen dâveti yalanlarlar, inkâr ederler. Bu inkârları sebebiyle hem bedbaht olurlar, hem de kendilerini sıkıntıya sokacak şeyi kazanırlar.

16. “Ki o yalanlayıp yüz çevirmiş olandır.”

Dini yalan sayar, Allah’ın hidâyetini, Allah’ın yol gösterisini, Allah’ın hayat programı olan kitabını, Hüsnâyı, cenneti yalan sayar, dinlemez, sırt çevirir, ilgilenmez, önemsemez. Yalan sayan, yalanlayan, yüz çeviren, kabullenmeyen, cehennem ameliyle ilgilenen kişidir o. Ya diliyle inandığını iddia edip de hayatıyla yalanlayan, ya da hem diliyle, hem de hayatıyla yalanlayan, yok farz eden, ciddiye almayan kişi o ateşe yaslanacaktır. Onun sığınağı, barınağı, anası, ana kucağı ateştir. Ama:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“Fe-enzertûkûm nêrân telêz-zâ” sizi ben çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarıyorum. Allah uyarıyor, çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarıyor. Malınız cehenneminiz olmasın, malınız cennetiniz olsun. Yani kendi malınızla cehenneminizi satın almayın, cenneti alın. Cehennemi ne kadar ucuz alırsanız alın pahalıdır, cenneti ne kadar pahalı alırsanız alın ucuzdur.

“Lê yâslêhê il-le’l-eşkâ” oraya şâkilerden başkası yaslanmaz. Yani yoldan çıkmışlardan başkası asla cehenneme yaslanmaz. “Essalvû”; yaslamak, cehenneme tuturuk olmak tabir caizse, burada ifade buyrulan hakikat bu. Allah cehennemi onunla yakacak manasına, cehennemin ateşi olacak manasına. Allah’tan kopmayan; “el’eşkâ”; Allah’tan kopmayan, yani benliğinden kopmayan kimseyi Allah oraya yaslamaz.

11 Bu “eşkâ” (en sorumsuz), 17. âyetteki etkâ'nın (en sorumlu) karşıtıdır.

12 Görgü tanığı İmam Malik anlatıyor: Ömer b. Abdülaziz'in arkasında akşam namazı kılıyorduk.

“Vel-leyli izê yâğşê”yi okudu. "Oraya sorumsuzluğun zirvesinde olan azgınlar girer" âyetine gelince ağlamaya başladı. Ağlamadan dolayı âyeti bir türlü tamamlayamadı. Sonunda sûreyi okumayı bırakarak başka bir sûre okudu" (Kurtubî).

“Ellezî kezzebe ve-tevellê” nedir cehenneme yaslayacaklarının nitelikleri? Yalanlar ve sırt döner. Hakikati yalanlar ve Allah’a sırtını döner, hakikati yalanladığı için Allah’a sırtını döner, Allah’a sırtını döndüğü içinde hakikati yalanlar. Çünkü bu ikisinden herhangi birinin öncelikli olup olmadığını bilmiyoruz “vav” mutlak cem için gelmiştir, biri diğerine, diğeri birine sebep olabilir. Hangisinin sebep hangisinin sonuç olması önemli değildir. Tabir caizse tavuk yumurta meseline benzer. Sırtını döndüğü için hakikati yalanlamıştır. Eğer “vav” vav-ı hâliye olarak alırsak sırtını döndüğü halde hakikati yalanlar. Evet, dönme durumunda dönmesi halinde hakikati yalanlar.

13 Kur'an'da tekzib daima tasdikin karşıtı olarak dini anlamda kullanılır.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

14.) İşte sizi çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarmış bulunuyorum:

15.) oraya sadece sorumsuzluğun zirvesinde olan¹¹ bir azgın girer,-¹²

16.) o ki, (vahyi) yalanladı¹³ ve (gerçeğe] sırt döndü.

(M.İ)

14-15.) “Sizi alevler saçan ateşle uyardım; oraya, yalanlayıp yüz çevirmiş olan o en azgından başkası yaslanmaz.”

16.) “Ki o yalanlayıp yüz çevirmiş olandır.”

(A.K)

12-14.) İşte bu şekilde sizlere tevhidi anlatıyor, doğru yolu gösteriyor, şirkin yanlış olduğunu açıkça ortaya koyuyoruz. Fakat bu uyarılara kulak vermezseniz bilin ki Allah dünyada yegâne hükümran olduğu gibi âhirette de yegâne hükümrandır ve müstehak olduğunuz cezayı verecektir. İşte sizi, tevhidi ve elçimiz Muhammed’i inkâr ettiğiniz takdirde gireceğiniz o dehşetli cehennem ateşi hususunda uyarıyoruz!

15-16.) O cehennem ateşine, tevhidi ve peygamberleri yalanlayan sizin gibi müşrikler girecektir.

(H,E;M,C)

TEFSİR

Yüce Allah kullarına doğru yolu göstermekle yetinmemiş, aynı zamanda yanlış yolda gitmenin sonucu olan cehenneme karşı da onları vahiy ve peygamberleri aracılığıyla uyarmıştır.

(DİYANET TEF.)

Yüce Allah, kullarına doğru yolu göstermesinin, ahiretin, ceza ve amel yurdu olan dünyanın sahibi olmasının bir uzantısı olarak, onları korkuttuğunu ve sakındırdığını hatırlatıyor ve açıklıyor: "Ben sizi alev saçan bir ateşe karşı uyardım." Tutuşturulmuş bir ateşe karşı uyardım. Tutuşturulmuş bu ateşe "ancak bedbaht kimseler girer." Tüm kulların en bedbahtı girer ona. Ateşe girmekten öte bir bahtsızlık olur mu? Sonra da yüce Allah o en bahtsız kimsenin kim olduğunu açıklıyor. Bu en bedbaht kişi "Yalanlayan ve dönen kişidir." İslam davasını yalanlayan ve ondan yüz çeviren kimsedir. Evet bu zavallı insan, doğru yoldan ve yüce Allah'ın tıpkı kendisine istekle gelenlere vaadde bulunduğu gibi insanlara, doğru yola ersinler diye yaptığı çağrıdan yüz çeviren kimsedir.

(S.KUTUB)

Ben sizi alev saçan, titreyen, kükreyen, müşterilerini bekleyen bir ateşle uyardım. Ben sizi yarın olacaklarla, yarın mutlak sûrette başınıza geleceklerle uyardım. Size olan merhametimden dolayı her şeyi açık açık size anlattım. Size o ateşi haber verdim ki, ancak şakiler, eşkıyalar, azgınlar, tâğutlar, Allah yasalarına teslim olmayanlar, Allah karşısında bilgi iddiasında bulunanlar, Allah karşısında güç iddiasında bulunanlar, Allah’a karşı, Allah’ın hidâyetine, Allah’ın hayat programına karşı müstağnî davrananlar o ateşe yaslanacaktır.

Unutmayın ki Allah size bir uyarı göndermiştir. Nuh (a.s), Hud (a.s), İbrahim (a.s), Âd, Semûd ile ve en son sevgili elçisi Muhammed (a.s) ile size bir uyarı göndermiştir. Size bir uyarı gelmiştir ki, o ateşe ancak şakiler yaslanacaktır. Şakî, şekavet, saîdin, saâdetin zıddıdır. Sözlükte, yorgunluk, mutsuzluk ve perişanlık anlamlarına gelmektedir. Kişi, işlediği bir fiil (amel) yüzünden perişan olur. Sıkıntıya düşer, zorluk çeker. İçinde bulunduğu saâdet (mutluluk) halinden çıkar, mutsuzluğa, perişanlığa düşer. Bu durum 'şekavet'tir. Nitekim, ilk insanların Cennet'te yasak meyveyi yemesi, onları sıkıntıya sokmuştu. Onlar Cennet'te bol ni'metlerin içerisinde iken, yaptıkları yanlış yüzünden ceza aldılar, sıkıntıya düştüler, saâdet halini kaybettiler. Bu anlamda 'şekavet' insanı sıkıntıya sokan, ceza almasına sebep olan, mutsuzluğa düşmesine kapı açan davranıştır.

'Şekavet'in temelinde İlâhî yasakları çiğneme anlayışı vardır. İslâm'ın emir ve yasaklarına tamamen uymak bazı insanlara zor gibi gelir. Ancak kişi, İslâm'ın emir ve yasaklarına aykırı hareket ettiği zaman, daha büyük bir 'şekavet'e (zorluğa, sıkıntıya) düşer. Eğer dinin zor gibi görünen emir ve yasaklarına uyulursa, hem bu dayanılmaz sıkıntılardan kurtulmak mümkün olur, hem de arzu edilen 'saâdet'e ulaşılır.

İnsanlar Kur'an'ın tekliflerini zor bulabilir ve sıkıntı verici, ya da bazı dünyalık zevklerden uzaklaştırıcı sayabilirler. Halbuki Kur'an insanların 'şekavet'e düşmelerini önlemek ve onlara 'saâdet' kazandırmak için indirilmiştir. 'Şekavet' içinde olanlara, bedbaht, mutsuz, sıkıntı ve güçlük çekenlere 'şakî' denilir. Türkçe'de 'şakî' diye bilinen, huysuz, yol kesen, yaramaz, isyancı anlamına gelen kavramın aslı da 'şekî'dir. Ancak 'şâkî' ile 'şekî' arasında anlam benzerliği vardır. Her ikisi de bedbaht insandır, her ikisi de kendi elleriyle mutsuzluğu kazanan, kendilerine sıkıntıyı seçen kimselerdir. Türkçe'de 'eşkıya' diye bildiğimiz bu tür kimseler aynı özelliği taşırlar. 'eşkıya', 'şekî'nin çoğuludur ve yol kesip insanları soyan anlamına kullanılmaktadır. 'Şakî' diye bilinen 'şekavet' sahiplerinin bazı özellikleri şunlardır: 'Şekavet sahipleri', toplumunun yaramaz kimseleridir. Kendilerini güçlü sayarlar, azarlar ve şımarırlar. Doğru yolda olduklarını zannederler. Seçtikleri yolun kendilerini saâdete götüreceğini sanırlar.

Halbuki onlar 'şekavet' içindedirler, mutsuzdurlar, ama mutlu olduklarını hayal ederler. 'Şakî'ler, ilâhî ölçülere karşı geldikleri için zorluğu, bedbahtlığı, mutsuzluğu, cezayı hak ederek sıkıntıyı kendileri kazanmışlardır. Onlar Hakk'tan ve İlâhî öğütten yüz çevirirler, bu gibi şeyleri hafife alırlar. "Şu halde, eğer 'öğüt' ve hatırlatma bir yarar sağlayacaksa, 'öğüt ver ve hatırlat'. (Allah'tan) içi titreyerek korkacak olan öğüt alıp düşünür. Bedbaht olan (şakî olan) ise ondan kaçınır." (A'lâ, 9/11)

Onlar Allah'tan gelen dâveti yalanlarlar, inkâr ederler. Bu inkârları sebebiyle hem bedbaht olurlar, hem de kendilerini sıkıntıya sokacak şeyi kazanırlar.

16. “Ki o yalanlayıp yüz çevirmiş olandır.”

Dini yalan sayar, Allah’ın hidâyetini, Allah’ın yol gösterisini, Allah’ın hayat programı olan kitabını, Hüsnâyı, cenneti yalan sayar, dinlemez, sırt çevirir, ilgilenmez, önemsemez. Yalan sayan, yalanlayan, yüz çeviren, kabullenmeyen, cehennem ameliyle ilgilenen kişidir o. Ya diliyle inandığını iddia edip de hayatıyla yalanlayan, ya da hem diliyle, hem de hayatıyla yalanlayan, yok farz eden, ciddiye almayan kişi o ateşe yaslanacaktır. Onun sığınağı, barınağı, anası, ana kucağı ateştir. Ama:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“Fe-enzertûkûm nêrân telêz-zâ” sizi ben çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarıyorum. Allah uyarıyor, çılgınca kışkırtılmış bir ateşe karşı uyarıyor. Malınız cehenneminiz olmasın, malınız cennetiniz olsun. Yani kendi malınızla cehenneminizi satın almayın, cenneti alın. Cehennemi ne kadar ucuz alırsanız alın pahalıdır, cenneti ne kadar pahalı alırsanız alın ucuzdur.

“Lê yâslêhê il-le’l-eşkâ” oraya şâkilerden başkası yaslanmaz. Yani yoldan çıkmışlardan başkası asla cehenneme yaslanmaz. “Essalvû”; yaslamak, cehenneme tuturuk olmak tabir caizse, burada ifade buyrulan hakikat bu. Allah cehennemi onunla yakacak manasına, cehennemin ateşi olacak manasına. Allah’tan kopmayan; “el’eşkâ”; Allah’tan kopmayan, yani benliğinden kopmayan kimseyi Allah oraya yaslamaz.

11 Bu “eşkâ” (en sorumsuz), 17. âyetteki etkâ'nın (en sorumlu) karşıtıdır.

12 Görgü tanığı İmam Malik anlatıyor: Ömer b. Abdülaziz'in arkasında akşam namazı kılıyorduk.

“Vel-leyli izê yâğşê”yi okudu. "Oraya sorumsuzluğun zirvesinde olan azgınlar girer" âyetine gelince ağlamaya başladı. Ağlamadan dolayı âyeti bir türlü tamamlayamadı. Sonunda sûreyi okumayı bırakarak başka bir sûre okudu" (Kurtubî).

“Ellezî kezzebe ve-tevellê” nedir cehenneme yaslayacaklarının nitelikleri? Yalanlar ve sırt döner. Hakikati yalanlar ve Allah’a sırtını döner, hakikati yalanladığı için Allah’a sırtını döner, Allah’a sırtını döndüğü içinde hakikati yalanlar. Çünkü bu ikisinden herhangi birinin öncelikli olup olmadığını bilmiyoruz “vav” mutlak cem için gelmiştir, biri diğerine, diğeri birine sebep olabilir. Hangisinin sebep hangisinin sonuç olması önemli değildir. Tabir caizse tavuk yumurta meseline benzer. Sırtını döndüğü için hakikati yalanlamıştır. Eğer “vav” vav-ı hâliye olarak alırsak sırtını döndüğü halde hakikati yalanlar. Evet, dönme durumunda dönmesi halinde hakikati yalanlar.

13 Kur'an'da tekzib daima tasdikin karşıtı olarak dini anlamda kullanılır.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

17.) Ama yüce ve yüksek bir sorumluluk bilinciyle hareket eden kimse, o (ateşten) uzak tutulacak;

18.) o ki, malını gönülden verir ve arınıp gelişir,-¹⁴

(M.İ)

17-18.) “Arınmak için malını veren, en çok sakınan kimse ise ondan uzak tutulur.”

(M.Ö)

TEFSİR

"En çok korkan ondan uzak tutulur." Bu kişi en bahtsız insana karşılık en mutlu olan kişidir. Sonra yüce Allah en çok sakınan kimsenin de kim olduğunu açıklıyor. Bu kimse "malını Allah rızası için vererek arınan yücelendir." Malını, harcamaları ile temizlenmek için veren kimsedir. Yoksa gösteriş yapmak ve üstünlük taslamak için veren değildir. Bu kişi, malını gönüllü olarak harcar ne yapılan iyiliklere karşılık vermek için ve ne de kimseden teşekkür almak için harcar. Yalnız ve yalnız Rabbinin bağışını, O'nun eşsiz hoşnutluğunu elde etmek için harcar.

(S.KUTUB)

9. Bunun anlamı, katı insanlardan başkasının ateşe girmeyeceğidir. Çok muttakilerden başkası da ondan kurtulamayacaktır. Aslında burada maksat, iki örnek vererek, bu iki örnek arasındaki zıtlığın durumunu açıklamaktır. Birinci kişi, Allah (c.c.) ve Rasulü'nün talimatını yalanlar ve ondan yüz çevirir. İkincisi, sadece iman etmekle kalmaz, aynı zamanda ihlasla, gösteriş yapmadan malını Allah (c.c.) yolunda harcar. O Allah (c.c.) yolunda temiz bir insan olarak kabul görür. Bu iki karakter de o zamanki Mekke toplumunda mevcuttu. Bu nedenle onların isimleri anılmadan, şöyle buyrulmuştur: Cehennem ateşine düşecek olan, ikinci karakter sahibi değil, birinci özellik sahibi olacaktır. Ateşten uzak kalacak olanlar ise birinci gruba mensup olanlar değil, ikinci gruba mensup olanlardır.

(MEVDUDİ)

Muttaki olanlar, Allah’tan korkan, Allah’ın koruması altına giren, Allah’la yol bulan, Allah’ın hidâyetine tâbi olan ve hayatını Allah için yaşayan, Allah’ın belirlediği yasalara uygun olarak yaşayan, Allah’ın korunmasına yönelenler, Allah’ın korunmasına sığınanlar işte onlar ateşten kenar olacaklar, kenar duracaklardır. Yâsîn’de de öyle deniyordu: “Allah şöyle buyurur: “Ey suçlular! Bugün mü’minlerden ayrılın.” (Yâsîn 59)

Günahkârlara denecek ki: “Ey mücrimler! Siz şöyle geçin bakalım! Siz ayrılın şu tarafa! Size yok bu iş! Size yok cennet! cennet sizin değildir! O mü’minlerindir.” Mü’minler sevinç içinde cennete giderken, Allah onları hoşnutlukla karşılayıp selâmlarken, selâmetle karşılarken kâfirlere de işte böyle diyecek. Burada da hemen hemen aynısı söyleniyor. Muttaki olanlar kurtulacak o ateşten. Çünkü onlar mallarını verirler ve arınırlar. Yani mal-mülkle münâsebetlerini Allah’ın istediği gibi ayarlarlar. Mallarını temizlemek üzere Allah yolunda harcarlar. Malları konusunda Allah’ı söz sahibi bildiklerini ortaya korlar. Mallarını Allah yolunda ona muhtaç kimselere vererek nefislerini arındırırlar. Nefislerini cimrilik ve mala tamah gibi kötü hasletlerden temizlerler.

Mallarında gözü olan fakir kardeşlerine o mallarından vererek onların arınmalarını sağlarlar. Sûrenin başında da açıkladığımız şekilde, Ebu Bekir efendimizin yaptığı gibi kâfirlerin elinde köleleştirilmiş kardeşlerini mal harcayıp satın alarak onları hürleştirip arındırırlar. Ama bunu yaparken de:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“Ve-se-yûcennebûhe’l-etkâ” sorumluluk bilinci ile davrananlar, muttaki davrananlar oradan uzak tutulurlar, uzak tutulacaklar “Ve-se-yûcennebûhe” Evet, cehennemden uzak tutulacaklar, yeter ki takvalı davransın, Allah’a karşı sorumluluğunun bilincinde olsun. Onun için Allah bir biçimde koruyacak onu, kollayacak. Ateşin yanına yaklaşmasına izin vermeyecek, öyle bir yürek verecek ki yüreği ona haber verecek. Yüreği yaklaşan şeytanın ayak seslerini haber verecek. Günahın kokusunu yüreğinin burnuyla alacak, burnu o kokuyu alınca yaklaşmayacak.

“Ellezî yû'tî mêlehû yetezekkê” o ki malını gönülden verir ve arınıp gelişir. Yani cehennemin kendisinden uzak tutulacağı bu insanın vasfı, niteliği ne olacak? Malını gönülden veren insan bunlar. yû’tî yu’tıy değil. Bakınız yukarıda “â’tê” gelmişti 5. ayette. Burada ise i’tê geldi gönülden vermek, e’ta’da oradan gelir, gönüllü olarak verir ve-yetezekkê” onunla beraber artar, “tezekkî” eder artar ve saflaşır. Önce artmak manasına sonra arınmak manasına gelir. Artan arınır arınan da artar, yani kirlerinden arınır güzellikleri artar. Tıpkı budanma gibi demişti ya.

Budanmak nedir? Çubuğu budarsanız çubuk azalır arınır yani. Ama aynı zamanda meyve artar tıpkı bunun gibi.

14 Yani Allah katında arınmak ve manen gelişmek için verir, riya ve gösteriş için değil, el-Itâ', el-i'tâ'dân farklı olarak "kolaylıkla vermeyi" ifade eder. "Gönülden" karşılığının gerekçesi budur.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

17.) Ama yüce ve yüksek bir sorumluluk bilinciyle hareket eden kimse, o (ateşten) uzak tutulacak;

18.) o ki, malını gönülden verir ve arınıp gelişir,-¹⁴

(M.İ)

17-18.) “Arınmak için malını veren, en çok sakınan kimse ise ondan uzak tutulur.”

(M.Ö)

TEFSİR

"En çok korkan ondan uzak tutulur." Bu kişi en bahtsız insana karşılık en mutlu olan kişidir. Sonra yüce Allah en çok sakınan kimsenin de kim olduğunu açıklıyor. Bu kimse "malını Allah rızası için vererek arınan yücelendir." Malını, harcamaları ile temizlenmek için veren kimsedir. Yoksa gösteriş yapmak ve üstünlük taslamak için veren değildir. Bu kişi, malını gönüllü olarak harcar ne yapılan iyiliklere karşılık vermek için ve ne de kimseden teşekkür almak için harcar. Yalnız ve yalnız Rabbinin bağışını, O'nun eşsiz hoşnutluğunu elde etmek için harcar.

(S.KUTUB)

9. Bunun anlamı, katı insanlardan başkasının ateşe girmeyeceğidir. Çok muttakilerden başkası da ondan kurtulamayacaktır. Aslında burada maksat, iki örnek vererek, bu iki örnek arasındaki zıtlığın durumunu açıklamaktır. Birinci kişi, Allah (c.c.) ve Rasulü'nün talimatını yalanlar ve ondan yüz çevirir. İkincisi, sadece iman etmekle kalmaz, aynı zamanda ihlasla, gösteriş yapmadan malını Allah (c.c.) yolunda harcar. O Allah (c.c.) yolunda temiz bir insan olarak kabul görür. Bu iki karakter de o zamanki Mekke toplumunda mevcuttu. Bu nedenle onların isimleri anılmadan, şöyle buyrulmuştur: Cehennem ateşine düşecek olan, ikinci karakter sahibi değil, birinci özellik sahibi olacaktır. Ateşten uzak kalacak olanlar ise birinci gruba mensup olanlar değil, ikinci gruba mensup olanlardır.

(MEVDUDİ)

Muttaki olanlar, Allah’tan korkan, Allah’ın koruması altına giren, Allah’la yol bulan, Allah’ın hidâyetine tâbi olan ve hayatını Allah için yaşayan, Allah’ın belirlediği yasalara uygun olarak yaşayan, Allah’ın korunmasına yönelenler, Allah’ın korunmasına sığınanlar işte onlar ateşten kenar olacaklar, kenar duracaklardır. Yâsîn’de de öyle deniyordu: “Allah şöyle buyurur: “Ey suçlular! Bugün mü’minlerden ayrılın.” (Yâsîn 59)

Günahkârlara denecek ki: “Ey mücrimler! Siz şöyle geçin bakalım! Siz ayrılın şu tarafa! Size yok bu iş! Size yok cennet! cennet sizin değildir! O mü’minlerindir.” Mü’minler sevinç içinde cennete giderken, Allah onları hoşnutlukla karşılayıp selâmlarken, selâmetle karşılarken kâfirlere de işte böyle diyecek. Burada da hemen hemen aynısı söyleniyor. Muttaki olanlar kurtulacak o ateşten. Çünkü onlar mallarını verirler ve arınırlar. Yani mal-mülkle münâsebetlerini Allah’ın istediği gibi ayarlarlar. Mallarını temizlemek üzere Allah yolunda harcarlar. Malları konusunda Allah’ı söz sahibi bildiklerini ortaya korlar. Mallarını Allah yolunda ona muhtaç kimselere vererek nefislerini arındırırlar. Nefislerini cimrilik ve mala tamah gibi kötü hasletlerden temizlerler.

Mallarında gözü olan fakir kardeşlerine o mallarından vererek onların arınmalarını sağlarlar. Sûrenin başında da açıkladığımız şekilde, Ebu Bekir efendimizin yaptığı gibi kâfirlerin elinde köleleştirilmiş kardeşlerini mal harcayıp satın alarak onları hürleştirip arındırırlar. Ama bunu yaparken de:^{(Bir sonraki ayet)}

(A.KÜÇÜK)

“Ve-se-yûcennebûhe’l-etkâ” sorumluluk bilinci ile davrananlar, muttaki davrananlar oradan uzak tutulurlar, uzak tutulacaklar “Ve-se-yûcennebûhe” Evet, cehennemden uzak tutulacaklar, yeter ki takvalı davransın, Allah’a karşı sorumluluğunun bilincinde olsun. Onun için Allah bir biçimde koruyacak onu, kollayacak. Ateşin yanına yaklaşmasına izin vermeyecek, öyle bir yürek verecek ki yüreği ona haber verecek. Yüreği yaklaşan şeytanın ayak seslerini haber verecek. Günahın kokusunu yüreğinin burnuyla alacak, burnu o kokuyu alınca yaklaşmayacak.

“Ellezî yû'tî mêlehû yetezekkê” o ki malını gönülden verir ve arınıp gelişir. Yani cehennemin kendisinden uzak tutulacağı bu insanın vasfı, niteliği ne olacak? Malını gönülden veren insan bunlar. yû’tî yu’tıy değil. Bakınız yukarıda “â’tê” gelmişti 5. ayette. Burada ise i’tê geldi gönülden vermek, e’ta’da oradan gelir, gönüllü olarak verir ve-yetezekkê” onunla beraber artar, “tezekkî” eder artar ve saflaşır. Önce artmak manasına sonra arınmak manasına gelir. Artan arınır arınan da artar, yani kirlerinden arınır güzellikleri artar. Tıpkı budanma gibi demişti ya.

Budanmak nedir? Çubuğu budarsanız çubuk azalır arınır yani. Ama aynı zamanda meyve artar tıpkı bunun gibi.

14 Yani Allah katında arınmak ve manen gelişmek için verir, riya ve gösteriş için değil, el-Itâ', el-i'tâ'dân farklı olarak "kolaylıkla vermeyi" ifade eder. "Gönülden" karşılığının gerekçesi budur.

(M.İSLAMOĞLU)

MEAL

19.) (Bu yaptığı) herhangi birinden gördüğü bir hayra karşılık değildir;

20.) sadece Yüce Rabbinin rızasını kazanma iştiyakı iledir.¹⁵

21.) İşte böyle biri, kesinlikle, zamanı gelince (gördüğü karşılıktan) fazlasıyla memnun olacaktır.

(M.İ)

14-21.) İşte ben sizi alevler saçan cehennem ateşine karşı uyarıyorum. O ateşe iflah olmaz azgınlardan başkası girmez. Çünkü onlar Kur'an'ı yalanlamış ve onun çağrısından yüz çevirmiştir. Cimrilikten sakınma hususunda duyarlı ve gayretli olan, nefsini arındırmak için servetinden harcayan, ama kendisine yapılan bir iyiliğin karşılığı olarak değil de sırf rabbinin rızasını kazanmak maksadıyla harcayan kimseler ise cehennemden uzak tutulacaktır. Böyleleri [dünyada Allah'ın rızasını gözettikleri için) ahirette kendilerine verilecek mükafatlarla elbet hoşnut olacaktır.

(M.Ö)

19-20.) “O, yaptığı iyiliği birinden karşılık görmek için değil, ancak yüce Rabbinin hoşnutluğunu gözeterek yapmıştır.”

21.) “Elbette kendisi de hoşnut olacaktır.”

(A.K)

17-21.) Tevhide ve elçimize iman edip ilâhî emirlere uygun yaşayan, herhangi bir karşılık söz konusu olmaksızın sırf yüce rabbinin nzası için mallarını yoksullara yardım için harcayan ve böylece kendisini arındıran tevhit ehli müminler ise bu cehennem ateşinden korunacak ve Allah’ın kendilerine vereceği ödül ile mutlu olacaklardır.

(H,E;M,C)

TEFSİR

Bazı müfessirler 19-21. âyetlerin (bk.Taberî, XXX, 146), bazıları ise 5-19. âyetlerin (bk. Elmalılı, VIII, 5881), müşriklerin işkence ettiği köleleri satın alıp âzat ederek hürriyetlerine kavuşturan Hz. Ebû Bekir hakkında indiğini söylemişlerdir. Müşrikler Hz. Ebû Bekir’in bu yaptıklarını bir iyilik veya bir menfaat karşılığında yaptığını iddia etmişlerdi. Burada, böyle bir iddiaya karşı cevap da olabilecek şu önemli husus dile getirilmektedir: İman ve amelde takvâ düzeyine ulaşmış hiçbir mümin, birine iyilik yapmak için mutlaka ondan bir iyilik görmek, bir nimet elde etmek gerektiğini, karşılıksız iyilik yapılamayacağını düşünmez; mümin, her türlü nimetin yalnızca Allah’ın bir lutfu olduğuna, iyiliklerin de bir karşılık elde etmek için değil, sadece Allah rızâsı için yapılması gerektiğine inanır. Böylece bu âyetlerde müşriklerin bencil ve çıkarcı zihniyet ve ahlâk yapılarının yansımasından ibaret olan yukarıdaki iddiaları reddedilmiş, Hz. Ebû Bekir örneğinde gönüllerini insan sevgisi ve cömertlikle bezeyen müminler Allah tarafından takdirle anılmıştır. “Takvâ ehli” diye çevirdiğimiz etkâ kelimesinin kök anlamı, “büyük bir tehlikeye karşı kendine bir şeyi siper edinerek korunmak”tır. Bu kökten gelen takvâ kavramı Kur’an’da ağırlıklı olarak, “kötülüklerden uzak durup iyilikler yapmak ve bu amelleri sayesinde kendini cehennem azabına karşı korumak” anlamında geçmektedir. Nitekim burada da 14. âyette muhataplar “alev alev yanan ateş”e karşı uyarıldıktan sonra 17-20. âyetlerde, birine borçlu olmadıkları, kimsenin kendilerinde bir hakkı bulunmadığı halde bile, sırf Allah rızâsı için insanlara mal yardımı yapıp manen arındıkları ve bu sayede ateşten uzak tutulacakları bildirilmiştir. Nihayet son âyette, Allah rızâsına böylesine değer veren, kendisini bu rızâdan mahrum bırakacak günahlardan sakınan, tamamen karşılıksız olarak seve seve insanlara yardım edenlerin, Allah tarafından, razı edilecekleri; yani korktuklarından emin ve umduklarına nâil olacakları müjdelenmiştir ki, inanan bir kimse için bundan daha büyük bir müjde olamaz.

(DİYANET TEF.)

"O yaptığı iyiliği birinden karşılık görmek için yapmaz. Ancak yüce Rabbinin hoşnutluğunu gözeterek yapar."

Sonra ne olacak? Temizlenmek ve yüce Rabbinin rızasını kazanmak için malını veren, şu çok sakınan kişiyi neler beklemektedir? Burada Kur'an'ın mü'min ruhlara bildirdiği mükafat hayret verici, hiç beklenmeyen ve alışılmamış bir mükafattır.

"Elbette kendisi de hoşnut olacaktır."

Bu çok korkan mü'minin kalbine dolan hoşnutluktur. Ruhunu bürüyen hoşnutluktur. Bütün benliğine seller gibi boşalan hoşnutluktur. Tüm benliğini dolduran hoşnutluktur. Hayatında meltem gibi esen de hoşnutluktur. Bu ne büyük bir mükafat ve ne büyük bir nimet!

"Elbette kendisi de hoşnut olacaktır." Dininden hoşnut olacak, Rabbinden hoşnut olacak... Kaderinden hoşnut olacak... Nasibinden hoşnut olacak... Sıkıntıda ve rahatlıkta bulduğu şeylerden hoşnut olacak. Zenginlikten ve fakirlikten, kolaylıktan ve zorluktan, bolluktan ve darlıktan hoşnut olacaktır. Hoşnut olacak endişeye kapılmayacaktır, sıkılmayacak acele etmeyecek, omuzladığı yükü ağır görmeyecek, hedefi uzak görmeyecektir. Kuşkusuz bu hoşnutluk her mükafattan daha büyük olan en büyük mükafattır. Bu hoşnutluk canını ve malını verenlerin, temizlenmek için verenlerin, çok yüce Rabblerinin hoşnutluğunu elde etmek için harcayanların, hak ettikleri bir mükafattır. Bu mükafatı ancak Allah verir. Kendisine candan ve samimi olan, kendisinden başka hiçbir kimseyi görmeyen kalplere oluk oluk akıttığı bir mükafattır bu. "Elbette kendisi de hoşnut olacaktır." Hoşnut olacaktır, çünkü bedelini vermiştir. Vereceğini vermiştir.

Bu, tam anlamı ile yerinde bir sürprizdir. Ancak bu mükafat, temizlenmek için malını veren ve gördüğü iyiliğe diyet borcunu ödemek âmâcı ile yanında mal bulundurmayan ama sadece Rabbinin hoşnutluğunu kazanmak için çalışan en çok korkan kimselerin ulaştıkları dereceye ulaşan kimseler için beklenen ve onlara sürpriz olmayan bir sonuçtur Ve "Elbette kendisi de hoşnut olacaktır."

(S.KUTUB)

10. Bu, takva sahibi olan o insanın ihlasının başka bir açıklamasıdır. O, mal vermiş olduğu insanlardan karşılık beklemez, karşılığında ihsan olduğunu bildiği için mal vermez. Yalnız Allah (c.c.) rızası için yardım eder ki, yardım ettiği insanların onun üzerinde bir ihsanları yok. Bunun en iyi örneği Hz. Ebu Bekir'dir. Mekke-i Muazzama'da İslâm'ı kabul eden ve bu yüzden sahipleri tarafından kendilerine zulüm yapılan cariye ve köleleri satın alarak onları kurtarmıştır. İbn Cerir ve İbn Asakir, Hz. Amr b. Abdullah b. Zübeyr'den şöyle rivayet ederler: "Hz. Ebu Bekir'in, fakir, miskin köle ve cariyeleri azat etmek için mal sarfettiğini gören babası şöyle dedi: "Ey oğul, görüyorum ki zayıf olanları kurtarıyorsun. Eğer sağlam ve genç olanlar için aynı malı sarfedersen onlar senin için bir güç olur. Hz. Ebu Bekir şöyle dedi: "Ey babacığım, ben Allah (c.c.) indindeki mükâfatı bekliyorum."

11. Bu ayetin iki anlamı olabilir; ikisi de geçerlidir. Birincisi, Allah (c.c.) muhakkak ondan razı olacaktır. İkincisi, Allah (c.c.) ona o kadar mükafaat verecek ki o memnun kalacak.

(MEVDUDİ)

Kimseden bir karşılık beklemez onlar. Hiç kimseye de bir borçları yoktur onların. Kimseye minnetleri yoktur. Yani mallarını verirken filanın gözüne girmek, falanlara öğünmek adına değil, sadece Allah’ın rızası için verirler. Sadece Rablerinin hoşnutluğunu ararlar. Rablerinin veçhini umarlar. Verdiklerini “li-vechillêh” verirler. Onlar Kur’an’ın başka yerlerinde anlatıldığı gibi men ve eza ile sadakalarını boşa çıkarmazlar. Daha iyisini beklediğinden dolayı insanlara iyilikte bulunmazlar. Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez mantığıyla insanlara iyilikte bulunmazlar. Ben bunu bir kere arabama bindirirsem bu bana araba alır beklentisiyle hareket etmezler. Hareketlerini buna bina etmezler. Karşındakine iki âyet anlattım diye iki çay içirmesini beklemezler. Ya da iki hadis anlattım diye aferin demelerini beklemezler. Veya ben bunlara İslâm’ı tebliğ ettim diye hemen karşısındakilerin hayatlarının değişmesini beklemezler. Yani karşısındaki insanlara yaptığı bir iyilik, bir infak karşılığında onların kendisine minnet duymalarını, karşısında ezilip büzülmelerini istemezler onlar. Ya da yaptıkları bir infak karşılığında eza vererek, yardımda bulunduğu insanları tiksindirerek iyiliğe balgam atmazlar. Eğer iyilik Allah için yapılmışsa o buna her zaman lâyıktır derler. Onlar yaptıklarını sadece Allah için yaparlar ve sadece bu işin sonunda Allah’ın rızasını ve hoşnutluğunu umarlar.

Binaenaleyh sadaka verenler, yardımda bulunanlar, yardımda bulundukları insanlara karşı bu yardımı psikolojik bir komplekse dönüştürenler yaptıkları iyiliklerle karşılarındakini ezmeye çalışanlar bu amellerinin boşa gittiğini bilmelidirler. Böyle bir iyiliği, böyle kan kusturarak yapılmış bir infakı Allah hiçbir zaman kabul etmiyor. Çünkü bu amel Allah için değil başkaları için veya kendisinin daha faziletli daha üstün olduğunu ispat etmek için yapılmış bir ameldir. Zira öyle insanlar vardır ki, böyle eziyetlere maruz kalmaktansa aç kalıp ölmeyi tercih ederler. Kendi şeref ve onurlarını kaybetmektense yokluk ve sıkıntı içinde yaşamayı izzet ve şerefine mal olan bir zenginliğe tercih ederler. Evet onlar bütün bunlara tevessül etmeden sadece Allah için mal harcarlar ve:

21. “Elbette kendisi de hoşnut olacaktır.”

Elbette yakında Rabbi da onu hoşnut edecektir. Tevbe sûresinin de anlattığı gibi Allah onlardan razı olmuş ve onları da razı olacakları bir hayata ulaştıracaktır.

“Allah, mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara, temelli kalacakları, içlerinden ırmaklar akan cennetler, Adn cennetlerinde hoş meskenler vaadetmiştir. Allah’ın hoşnut olması en büyük şeydir. İşte büyük kurtuluş budur.” (Tevbe 72)

Buhârî ve Müslim’in birlikte rivâyet ettikleri bir hadislerinde Rasulullah Efendimiz bu hususu şöyle anlatır: “Cennetlikler cennete girdikleri zaman Azîz ve Celîl olan Allah onlara şöyle nida eder: “Ey kullarım! Bulunduğunuz durumlarınızdan razı mısınız?”

Cennetlikler diyecekler ki: “Ey Rabbimiz, kimselere vermediğin nimet ve mutluluğu bize verdiğin halde bizler durumlarımızdan nasıl razı olmayız? Bunun üzerine yüce Allah buyuracak ki: “Bundan daha kıymetlisini size vereyim mi?” Onlar derler ki: “Ey Rabbimiz, bundan daha kıymetli nimet nedir ki?” Yüce Allah bunun üzerine şöyle buyuracak: “Sizi rızama kavuşturacağım ve bundan sonra ebedîyen size gazap etmeyeceğim!” (Buhârî, 6549, Müslim, 2829)

Bu sûre ile alakalı da bu kadar söz yeter. Rabbim gereğiyle amel eden kullarından eylesin. Velhamdü lillahi Rabbi’l âlemin.

(A.KÜÇÜK)

“Ve-mê li’êhâdin 'îndehû min-nî'metin tûczê” herhangi birinden gördüğü bir hayra karşılık değildir bu yaptığı, yani birinden bir şey görmüşte ona bir karşılık veriyor değildir. Karşılıklılık ilkesi üzere değildir, yani menfaati varda onun için veriyor değildir. Ya nedir?

“İl-leb-tiğâ’ê vechî Rabbihi’l â'lê” sadece yüce rabbinin rızasını kazanma iştiyakıyla verir, bunun içindir yani. Rabbinin rızasını kazanmak için verir, başka bir şey için değil. Rabbim razı olsun gerisi önemli değil der. Onun için verirken karşısındakinden ne teşekkür bekler, ne tebrik bekler, ne takdir bekler, hiçbir şey beklemez, sadece Rabbinin rızasını bekler. Ne diyordu? Evet, Kur’an’da rabbimin rızasından başka hiçbir şey beklemiyorum diyordu ya. Onun için burada da o;

“İnne-mê nût'îmûkûm li-vechillêhi lê nûrîdû minkûm cezê-en ve-lê şûkûrâ”. (İnsan/9) işte bu ayet “İnnemê nût'îmûkûm” biz sizi sadece Allah rızası için doyurduk li-vechillêh, Allah rızası için doyurduk “lê nûrîdû minkûm cezê-en ve-lê şûkûrâ”. Sizden ne bir teşekkür bekliyoruz ne de bir ödül bekliyoruz derler. İşte böyle derler.

15 Aynı edebi telkin eden âyetler için bkz. 32/İnsan: 8-9.

“Ve-lesevfe yerdâ” peki böyle diyerek veren insanlar için ne var? Rıza var, rıza. Bir gün gelecek onlar razı olacaklar, yani bulduklarından razı olacaklar. Allah’ın rızasından razı olacaklar, Allah’ın rızasından daha büyük bir servet olmadığını görüp razı olacaklar. Allah razı edecek. Allah kendisini razı edenleri razı eder.

Rabbin kendini razı edenlerden ve kendinden razı olanlardan kılsın.

Ve êğîrû dâ’vêhûm eni’l-hâmdû lillêhi Rabbil âlemîn

Çağrımız ve davamız Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd’adır.

MEAL

19.) (Bu yaptığı) herhangi birinden gördüğü bir hayra karşılık değildir;

20.) sadece Yüce Rabbinin rızasını kazanma iştiyakı iledir.¹⁵

21.) İşte böyle biri, kesinlikle, zamanı gelince (gördüğü karşılıktan) fazlasıyla memnun olacaktır.

(M.İ)

14-21.) İşte ben sizi alevler saçan cehennem ateşine karşı uyarıyorum. O ateşe iflah olmaz azgınlardan başkası girmez. Çünkü onlar Kur'an'ı yalanlamış ve onun çağrısından yüz çevirmiştir. Cimrilikten sakınma hususunda duyarlı ve gayretli olan, nefsini arındırmak için servetinden harcayan, ama kendisine yapılan bir iyiliğin karşılığı olarak değil de sırf rabbinin rızasını kazanmak maksadıyla harcayan kimseler ise cehennemden uzak tutulacaktır. Böyleleri [dünyada Allah'ın rızasını gözettikleri için) ahirette kendilerine verilecek mükafatlarla elbet hoşnut olacaktır.

(M.Ö)

19-20.) “O, yaptığı iyiliği birinden karşılık görmek için değil, ancak yüce Rabbinin hoşnutluğunu gözeterek yapmıştır.”

21.) “Elbette kendisi de hoşnut olacaktır.”

(A.K)

17-21.) Tevhide ve elçimize iman edip ilâhî emirlere uygun yaşayan, herhangi bir karşılık söz konusu olmaksızın sırf yüce rabbinin nzası için mallarını yoksullara yardım için harcayan ve böylece kendisini arındıran tevhit ehli müminler ise bu cehennem ateşinden korunacak ve Allah’ın kendilerine vereceği ödül ile mutlu olacaklardır.

(H,E;M,C)

TEFSİR

Bazı müfessirler 19-21. âyetlerin (bk.Taberî, XXX, 146), bazıları ise 5-19. âyetlerin (bk. Elmalılı, VIII, 5881), müşriklerin işkence ettiği köleleri satın alıp âzat ederek hürriyetlerine kavuşturan Hz. Ebû Bekir hakkında indiğini söylemişlerdir. Müşrikler Hz. Ebû Bekir’in bu yaptıklarını bir iyilik veya bir menfaat karşılığında yaptığını iddia etmişlerdi. Burada, böyle bir iddiaya karşı cevap da olabilecek şu önemli husus dile getirilmektedir: İman ve amelde takvâ düzeyine ulaşmış hiçbir mümin, birine iyilik yapmak için mutlaka ondan bir iyilik görmek, bir nimet elde etmek gerektiğini, karşılıksız iyilik yapılamayacağını düşünmez; mümin, her türlü nimetin yalnızca Allah’ın bir lutfu olduğuna, iyiliklerin de bir karşılık elde etmek için değil, sadece Allah rızâsı için yapılması gerektiğine inanır. Böylece bu âyetlerde müşriklerin bencil ve çıkarcı zihniyet ve ahlâk yapılarının yansımasından ibaret olan yukarıdaki iddiaları reddedilmiş, Hz. Ebû Bekir örneğinde gönüllerini insan sevgisi ve cömertlikle bezeyen müminler Allah tarafından takdirle anılmıştır. “Takvâ ehli” diye çevirdiğimiz etkâ kelimesinin kök anlamı, “büyük bir tehlikeye karşı kendine bir şeyi siper edinerek korunmak”tır. Bu kökten gelen takvâ kavramı Kur’an’da ağırlıklı olarak, “kötülüklerden uzak durup iyilikler yapmak ve bu amelleri sayesinde kendini cehennem azabına karşı korumak” anlamında geçmektedir. Nitekim burada da 14. âyette muhataplar “alev alev yanan ateş”e karşı uyarıldıktan sonra 17-20. âyetlerde, birine borçlu olmadıkları, kimsenin kendilerinde bir hakkı bulunmadığı halde bile, sırf Allah rızâsı için insanlara mal yardımı yapıp manen arındıkları ve bu sayede ateşten uzak tutulacakları bildirilmiştir. Nihayet son âyette, Allah rızâsına böylesine değer veren, kendisini bu rızâdan mahrum bırakacak günahlardan sakınan, tamamen karşılıksız olarak seve seve insanlara yardım edenlerin, Allah tarafından, razı edilecekleri; yani korktuklarından emin ve umduklarına nâil olacakları müjdelenmiştir ki, inanan bir kimse için bundan daha büyük bir müjde olamaz.

(DİYANET TEF.)

"O yaptığı iyiliği birinden karşılık görmek için yapmaz. Ancak yüce Rabbinin hoşnutluğunu gözeterek yapar."

Sonra ne olacak? Temizlenmek ve yüce Rabbinin rızasını kazanmak için malını veren, şu çok sakınan kişiyi neler beklemektedir? Burada Kur'an'ın mü'min ruhlara bildirdiği mükafat hayret verici, hiç beklenmeyen ve alışılmamış bir mükafattır.

"Elbette kendisi de hoşnut olacaktır."

Bu çok korkan mü'minin kalbine dolan hoşnutluktur. Ruhunu bürüyen hoşnutluktur. Bütün benliğine seller gibi boşalan hoşnutluktur. Tüm benliğini dolduran hoşnutluktur. Hayatında meltem gibi esen de hoşnutluktur. Bu ne büyük bir mükafat ve ne büyük bir nimet!

"Elbette kendisi de hoşnut olacaktır." Dininden hoşnut olacak, Rabbinden hoşnut olacak... Kaderinden hoşnut olacak... Nasibinden hoşnut olacak... Sıkıntıda ve rahatlıkta bulduğu şeylerden hoşnut olacak. Zenginlikten ve fakirlikten, kolaylıktan ve zorluktan, bolluktan ve darlıktan hoşnut olacaktır. Hoşnut olacak endişeye kapılmayacaktır, sıkılmayacak acele etmeyecek, omuzladığı yükü ağır görmeyecek, hedefi uzak görmeyecektir. Kuşkusuz bu hoşnutluk her mükafattan daha büyük olan en büyük mükafattır. Bu hoşnutluk canını ve malını verenlerin, temizlenmek için verenlerin, çok yüce Rabblerinin hoşnutluğunu elde etmek için harcayanların, hak ettikleri bir mükafattır. Bu mükafatı ancak Allah verir. Kendisine candan ve samimi olan, kendisinden başka hiçbir kimseyi görmeyen kalplere oluk oluk akıttığı bir mükafattır bu. "Elbette kendisi de hoşnut olacaktır." Hoşnut olacaktır, çünkü bedelini vermiştir. Vereceğini vermiştir.

Bu, tam anlamı ile yerinde bir sürprizdir. Ancak bu mükafat, temizlenmek için malını veren ve gördüğü iyiliğe diyet borcunu ödemek âmâcı ile yanında mal bulundurmayan ama sadece Rabbinin hoşnutluğunu kazanmak için çalışan en çok korkan kimselerin ulaştıkları dereceye ulaşan kimseler için beklenen ve onlara sürpriz olmayan bir sonuçtur Ve "Elbette kendisi de hoşnut olacaktır."

(S.KUTUB)

10. Bu, takva sahibi olan o insanın ihlasının başka bir açıklamasıdır. O, mal vermiş olduğu insanlardan karşılık beklemez, karşılığında ihsan olduğunu bildiği için mal vermez. Yalnız Allah (c.c.) rızası için yardım eder ki, yardım ettiği insanların onun üzerinde bir ihsanları yok. Bunun en iyi örneği Hz. Ebu Bekir'dir. Mekke-i Muazzama'da İslâm'ı kabul eden ve bu yüzden sahipleri tarafından kendilerine zulüm yapılan cariye ve köleleri satın alarak onları kurtarmıştır. İbn Cerir ve İbn Asakir, Hz. Amr b. Abdullah b. Zübeyr'den şöyle rivayet ederler: "Hz. Ebu Bekir'in, fakir, miskin köle ve cariyeleri azat etmek için mal sarfettiğini gören babası şöyle dedi: "Ey oğul, görüyorum ki zayıf olanları kurtarıyorsun. Eğer sağlam ve genç olanlar için aynı malı sarfedersen onlar senin için bir güç olur. Hz. Ebu Bekir şöyle dedi: "Ey babacığım, ben Allah (c.c.) indindeki mükâfatı bekliyorum."

11. Bu ayetin iki anlamı olabilir; ikisi de geçerlidir. Birincisi, Allah (c.c.) muhakkak ondan razı olacaktır. İkincisi, Allah (c.c.) ona o kadar mükafaat verecek ki o memnun kalacak.

(MEVDUDİ)

Kimseden bir karşılık beklemez onlar. Hiç kimseye de bir borçları yoktur onların. Kimseye minnetleri yoktur. Yani mallarını verirken filanın gözüne girmek, falanlara öğünmek adına değil, sadece Allah’ın rızası için verirler. Sadece Rablerinin hoşnutluğunu ararlar. Rablerinin veçhini umarlar. Verdiklerini “li-vechillêh” verirler. Onlar Kur’an’ın başka yerlerinde anlatıldığı gibi men ve eza ile sadakalarını boşa çıkarmazlar. Daha iyisini beklediğinden dolayı insanlara iyilikte bulunmazlar. Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez mantığıyla insanlara iyilikte bulunmazlar. Ben bunu bir kere arabama bindirirsem bu bana araba alır beklentisiyle hareket etmezler. Hareketlerini buna bina etmezler. Karşındakine iki âyet anlattım diye iki çay içirmesini beklemezler. Ya da iki hadis anlattım diye aferin demelerini beklemezler. Veya ben bunlara İslâm’ı tebliğ ettim diye hemen karşısındakilerin hayatlarının değişmesini beklemezler. Yani karşısındaki insanlara yaptığı bir iyilik, bir infak karşılığında onların kendisine minnet duymalarını, karşısında ezilip büzülmelerini istemezler onlar. Ya da yaptıkları bir infak karşılığında eza vererek, yardımda bulunduğu insanları tiksindirerek iyiliğe balgam atmazlar. Eğer iyilik Allah için yapılmışsa o buna her zaman lâyıktır derler. Onlar yaptıklarını sadece Allah için yaparlar ve sadece bu işin sonunda Allah’ın rızasını ve hoşnutluğunu umarlar.

Binaenaleyh sadaka verenler, yardımda bulunanlar, yardımda bulundukları insanlara karşı bu yardımı psikolojik bir komplekse dönüştürenler yaptıkları iyiliklerle karşılarındakini ezmeye çalışanlar bu amellerinin boşa gittiğini bilmelidirler. Böyle bir iyiliği, böyle kan kusturarak yapılmış bir infakı Allah hiçbir zaman kabul etmiyor. Çünkü bu amel Allah için değil başkaları için veya kendisinin daha faziletli daha üstün olduğunu ispat etmek için yapılmış bir ameldir. Zira öyle insanlar vardır ki, böyle eziyetlere maruz kalmaktansa aç kalıp ölmeyi tercih ederler. Kendi şeref ve onurlarını kaybetmektense yokluk ve sıkıntı içinde yaşamayı izzet ve şerefine mal olan bir zenginliğe tercih ederler. Evet onlar bütün bunlara tevessül etmeden sadece Allah için mal harcarlar ve:

21. “Elbette kendisi de hoşnut olacaktır.”

Elbette yakında Rabbi da onu hoşnut edecektir. Tevbe sûresinin de anlattığı gibi Allah onlardan razı olmuş ve onları da razı olacakları bir hayata ulaştıracaktır.

“Allah, mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara, temelli kalacakları, içlerinden ırmaklar akan cennetler, Adn cennetlerinde hoş meskenler vaadetmiştir. Allah’ın hoşnut olması en büyük şeydir. İşte büyük kurtuluş budur.” (Tevbe 72)

Buhârî ve Müslim’in birlikte rivâyet ettikleri bir hadislerinde Rasulullah Efendimiz bu hususu şöyle anlatır: “Cennetlikler cennete girdikleri zaman Azîz ve Celîl olan Allah onlara şöyle nida eder: “Ey kullarım! Bulunduğunuz durumlarınızdan razı mısınız?”

Cennetlikler diyecekler ki: “Ey Rabbimiz, kimselere vermediğin nimet ve mutluluğu bize verdiğin halde bizler durumlarımızdan nasıl razı olmayız? Bunun üzerine yüce Allah buyuracak ki: “Bundan daha kıymetlisini size vereyim mi?” Onlar derler ki: “Ey Rabbimiz, bundan daha kıymetli nimet nedir ki?” Yüce Allah bunun üzerine şöyle buyuracak: “Sizi rızama kavuşturacağım ve bundan sonra ebedîyen size gazap etmeyeceğim!” (Buhârî, 6549, Müslim, 2829)

Bu sûre ile alakalı da bu kadar söz yeter. Rabbim gereğiyle amel eden kullarından eylesin. Velhamdü lillahi Rabbi’l âlemin.

(A.KÜÇÜK)

“Ve-mê li’êhâdin 'îndehû min-nî'metin tûczê” herhangi birinden gördüğü bir hayra karşılık değildir bu yaptığı, yani birinden bir şey görmüşte ona bir karşılık veriyor değildir. Karşılıklılık ilkesi üzere değildir, yani menfaati varda onun için veriyor değildir. Ya nedir?

“İl-leb-tiğâ’ê vechî Rabbihi’l â'lê” sadece yüce rabbinin rızasını kazanma iştiyakıyla verir, bunun içindir yani. Rabbinin rızasını kazanmak için verir, başka bir şey için değil. Rabbim razı olsun gerisi önemli değil der. Onun için verirken karşısındakinden ne teşekkür bekler, ne tebrik bekler, ne takdir bekler, hiçbir şey beklemez, sadece Rabbinin rızasını bekler. Ne diyordu? Evet, Kur’an’da rabbimin rızasından başka hiçbir şey beklemiyorum diyordu ya. Onun için burada da o;

“İnne-mê nût'îmûkûm li-vechillêhi lê nûrîdû minkûm cezê-en ve-lê şûkûrâ”. (İnsan/9) işte bu ayet “İnnemê nût'îmûkûm” biz sizi sadece Allah rızası için doyurduk li-vechillêh, Allah rızası için doyurduk “lê nûrîdû minkûm cezê-en ve-lê şûkûrâ”. Sizden ne bir teşekkür bekliyoruz ne de bir ödül bekliyoruz derler. İşte böyle derler.

15 Aynı edebi telkin eden âyetler için bkz. 32/İnsan: 8-9.

“Ve-lesevfe yerdâ” peki böyle diyerek veren insanlar için ne var? Rıza var, rıza. Bir gün gelecek onlar razı olacaklar, yani bulduklarından razı olacaklar. Allah’ın rızasından razı olacaklar, Allah’ın rızasından daha büyük bir servet olmadığını görüp razı olacaklar. Allah razı edecek. Allah kendisini razı edenleri razı eder.

Rabbin kendini razı edenlerden ve kendinden razı olanlardan kılsın.

Ve êğîrû dâ’vêhûm eni’l-hâmdû lillêhi Rabbil âlemîn

Çağrımız ve davamız Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd’adır.

MEAL

19.) (Bu yaptığı) herhangi birinden gördüğü bir hayra karşılık değildir;

20.) sadece Yüce Rabbinin rızasını kazanma iştiyakı iledir.¹⁵

21.) İşte böyle biri, kesinlikle, zamanı gelince (gördüğü karşılıktan) fazlasıyla memnun olacaktır.

(M.İ)

14-21.) İşte ben sizi alevler saçan cehennem ateşine karşı uyarıyorum. O ateşe iflah olmaz azgınlardan başkası girmez. Çünkü onlar Kur'an'ı yalanlamış ve onun çağrısından yüz çevirmiştir. Cimrilikten sakınma hususunda duyarlı ve gayretli olan, nefsini arındırmak için servetinden harcayan, ama kendisine yapılan bir iyiliğin karşılığı olarak değil de sırf rabbinin rızasını kazanmak maksadıyla harcayan kimseler ise cehennemden uzak tutulacaktır. Böyleleri [dünyada Allah'ın rızasını gözettikleri için) ahirette kendilerine verilecek mükafatlarla elbet hoşnut olacaktır.

(M.Ö)

19-20.) “O, yaptığı iyiliği birinden karşılık görmek için değil, ancak yüce Rabbinin hoşnutluğunu gözeterek yapmıştır.”

21.) “Elbette kendisi de hoşnut olacaktır.”

(A.K)

17-21.) Tevhide ve elçimize iman edip ilâhî emirlere uygun yaşayan, herhangi bir karşılık söz konusu olmaksızın sırf yüce rabbinin nzası için mallarını yoksullara yardım için harcayan ve böylece kendisini arındıran tevhit ehli müminler ise bu cehennem ateşinden korunacak ve Allah’ın kendilerine vereceği ödül ile mutlu olacaklardır.

(H,E;M,C)

TEFSİR

Bazı müfessirler 19-21. âyetlerin (bk.Taberî, XXX, 146), bazıları ise 5-19. âyetlerin (bk. Elmalılı, VIII, 5881), müşriklerin işkence ettiği köleleri satın alıp âzat ederek hürriyetlerine kavuşturan Hz. Ebû Bekir hakkında indiğini söylemişlerdir. Müşrikler Hz. Ebû Bekir’in bu yaptıklarını bir iyilik veya bir menfaat karşılığında yaptığını iddia etmişlerdi. Burada, böyle bir iddiaya karşı cevap da olabilecek şu önemli husus dile getirilmektedir: İman ve amelde takvâ düzeyine ulaşmış hiçbir mümin, birine iyilik yapmak için mutlaka ondan bir iyilik görmek, bir nimet elde etmek gerektiğini, karşılıksız iyilik yapılamayacağını düşünmez; mümin, her türlü nimetin yalnızca Allah’ın bir lutfu olduğuna, iyiliklerin de bir karşılık elde etmek için değil, sadece Allah rızâsı için yapılması gerektiğine inanır. Böylece bu âyetlerde müşriklerin bencil ve çıkarcı zihniyet ve ahlâk yapılarının yansımasından ibaret olan yukarıdaki iddiaları reddedilmiş, Hz. Ebû Bekir örneğinde gönüllerini insan sevgisi ve cömertlikle bezeyen müminler Allah tarafından takdirle anılmıştır. “Takvâ ehli” diye çevirdiğimiz etkâ kelimesinin kök anlamı, “büyük bir tehlikeye karşı kendine bir şeyi siper edinerek korunmak”tır. Bu kökten gelen takvâ kavramı Kur’an’da ağırlıklı olarak, “kötülüklerden uzak durup iyilikler yapmak ve bu amelleri sayesinde kendini cehennem azabına karşı korumak” anlamında geçmektedir. Nitekim burada da 14. âyette muhataplar “alev alev yanan ateş”e karşı uyarıldıktan sonra 17-20. âyetlerde, birine borçlu olmadıkları, kimsenin kendilerinde bir hakkı bulunmadığı halde bile, sırf Allah rızâsı için insanlara mal yardımı yapıp manen arındıkları ve bu sayede ateşten uzak tutulacakları bildirilmiştir. Nihayet son âyette, Allah rızâsına böylesine değer veren, kendisini bu rızâdan mahrum bırakacak günahlardan sakınan, tamamen karşılıksız olarak seve seve insanlara yardım edenlerin, Allah tarafından, razı edilecekleri; yani korktuklarından emin ve umduklarına nâil olacakları müjdelenmiştir ki, inanan bir kimse için bundan daha büyük bir müjde olamaz.

(DİYANET TEF.)

"O yaptığı iyiliği birinden karşılık görmek için yapmaz. Ancak yüce Rabbinin hoşnutluğunu gözeterek yapar."

Sonra ne olacak? Temizlenmek ve yüce Rabbinin rızasını kazanmak için malını veren, şu çok sakınan kişiyi neler beklemektedir? Burada Kur'an'ın mü'min ruhlara bildirdiği mükafat hayret verici, hiç beklenmeyen ve alışılmamış bir mükafattır.

"Elbette kendisi de hoşnut olacaktır."

Bu çok korkan mü'minin kalbine dolan hoşnutluktur. Ruhunu bürüyen hoşnutluktur. Bütün benliğine seller gibi boşalan hoşnutluktur. Tüm benliğini dolduran hoşnutluktur. Hayatında meltem gibi esen de hoşnutluktur. Bu ne büyük bir mükafat ve ne büyük bir nimet!

"Elbette kendisi de hoşnut olacaktır." Dininden hoşnut olacak, Rabbinden hoşnut olacak... Kaderinden hoşnut olacak... Nasibinden hoşnut olacak... Sıkıntıda ve rahatlıkta bulduğu şeylerden hoşnut olacak. Zenginlikten ve fakirlikten, kolaylıktan ve zorluktan, bolluktan ve darlıktan hoşnut olacaktır. Hoşnut olacak endişeye kapılmayacaktır, sıkılmayacak acele etmeyecek, omuzladığı yükü ağır görmeyecek, hedefi uzak görmeyecektir. Kuşkusuz bu hoşnutluk her mükafattan daha büyük olan en büyük mükafattır. Bu hoşnutluk canını ve malını verenlerin, temizlenmek için verenlerin, çok yüce Rabblerinin hoşnutluğunu elde etmek için harcayanların, hak ettikleri bir mükafattır. Bu mükafatı ancak Allah verir. Kendisine candan ve samimi olan, kendisinden başka hiçbir kimseyi görmeyen kalplere oluk oluk akıttığı bir mükafattır bu. "Elbette kendisi de hoşnut olacaktır." Hoşnut olacaktır, çünkü bedelini vermiştir. Vereceğini vermiştir.

Bu, tam anlamı ile yerinde bir sürprizdir. Ancak bu mükafat, temizlenmek için malını veren ve gördüğü iyiliğe diyet borcunu ödemek âmâcı ile yanında mal bulundurmayan ama sadece Rabbinin hoşnutluğunu kazanmak için çalışan en çok korkan kimselerin ulaştıkları dereceye ulaşan kimseler için beklenen ve onlara sürpriz olmayan bir sonuçtur Ve "Elbette kendisi de hoşnut olacaktır."

(S.KUTUB)

10. Bu, takva sahibi olan o insanın ihlasının başka bir açıklamasıdır. O, mal vermiş olduğu insanlardan karşılık beklemez, karşılığında ihsan olduğunu bildiği için mal vermez. Yalnız Allah (c.c.) rızası için yardım eder ki, yardım ettiği insanların onun üzerinde bir ihsanları yok. Bunun en iyi örneği Hz. Ebu Bekir'dir. Mekke-i Muazzama'da İslâm'ı kabul eden ve bu yüzden sahipleri tarafından kendilerine zulüm yapılan cariye ve köleleri satın alarak onları kurtarmıştır. İbn Cerir ve İbn Asakir, Hz. Amr b. Abdullah b. Zübeyr'den şöyle rivayet ederler: "Hz. Ebu Bekir'in, fakir, miskin köle ve cariyeleri azat etmek için mal sarfettiğini gören babası şöyle dedi: "Ey oğul, görüyorum ki zayıf olanları kurtarıyorsun. Eğer sağlam ve genç olanlar için aynı malı sarfedersen onlar senin için bir güç olur. Hz. Ebu Bekir şöyle dedi: "Ey babacığım, ben Allah (c.c.) indindeki mükâfatı bekliyorum."

11. Bu ayetin iki anlamı olabilir; ikisi de geçerlidir. Birincisi, Allah (c.c.) muhakkak ondan razı olacaktır. İkincisi, Allah (c.c.) ona o kadar mükafaat verecek ki o memnun kalacak.

(MEVDUDİ)

Kimseden bir karşılık beklemez onlar. Hiç kimseye de bir borçları yoktur onların. Kimseye minnetleri yoktur. Yani mallarını verirken filanın gözüne girmek, falanlara öğünmek adına değil, sadece Allah’ın rızası için verirler. Sadece Rablerinin hoşnutluğunu ararlar. Rablerinin veçhini umarlar. Verdiklerini “li-vechillêh” verirler. Onlar Kur’an’ın başka yerlerinde anlatıldığı gibi men ve eza ile sadakalarını boşa çıkarmazlar. Daha iyisini beklediğinden dolayı insanlara iyilikte bulunmazlar. Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez mantığıyla insanlara iyilikte bulunmazlar. Ben bunu bir kere arabama bindirirsem bu bana araba alır beklentisiyle hareket etmezler. Hareketlerini buna bina etmezler. Karşındakine iki âyet anlattım diye iki çay içirmesini beklemezler. Ya da iki hadis anlattım diye aferin demelerini beklemezler. Veya ben bunlara İslâm’ı tebliğ ettim diye hemen karşısındakilerin hayatlarının değişmesini beklemezler. Yani karşısındaki insanlara yaptığı bir iyilik, bir infak karşılığında onların kendisine minnet duymalarını, karşısında ezilip büzülmelerini istemezler onlar. Ya da yaptıkları bir infak karşılığında eza vererek, yardımda bulunduğu insanları tiksindirerek iyiliğe balgam atmazlar. Eğer iyilik Allah için yapılmışsa o buna her zaman lâyıktır derler. Onlar yaptıklarını sadece Allah için yaparlar ve sadece bu işin sonunda Allah’ın rızasını ve hoşnutluğunu umarlar.

Binaenaleyh sadaka verenler, yardımda bulunanlar, yardımda bulundukları insanlara karşı bu yardımı psikolojik bir komplekse dönüştürenler yaptıkları iyiliklerle karşılarındakini ezmeye çalışanlar bu amellerinin boşa gittiğini bilmelidirler. Böyle bir iyiliği, böyle kan kusturarak yapılmış bir infakı Allah hiçbir zaman kabul etmiyor. Çünkü bu amel Allah için değil başkaları için veya kendisinin daha faziletli daha üstün olduğunu ispat etmek için yapılmış bir ameldir. Zira öyle insanlar vardır ki, böyle eziyetlere maruz kalmaktansa aç kalıp ölmeyi tercih ederler. Kendi şeref ve onurlarını kaybetmektense yokluk ve sıkıntı içinde yaşamayı izzet ve şerefine mal olan bir zenginliğe tercih ederler. Evet onlar bütün bunlara tevessül etmeden sadece Allah için mal harcarlar ve:

21. “Elbette kendisi de hoşnut olacaktır.”

Elbette yakında Rabbi da onu hoşnut edecektir. Tevbe sûresinin de anlattığı gibi Allah onlardan razı olmuş ve onları da razı olacakları bir hayata ulaştıracaktır.

“Allah, mü’min erkeklere ve mü’min kadınlara, temelli kalacakları, içlerinden ırmaklar akan cennetler, Adn cennetlerinde hoş meskenler vaadetmiştir. Allah’ın hoşnut olması en büyük şeydir. İşte büyük kurtuluş budur.” (Tevbe 72)

Buhârî ve Müslim’in birlikte rivâyet ettikleri bir hadislerinde Rasulullah Efendimiz bu hususu şöyle anlatır: “Cennetlikler cennete girdikleri zaman Azîz ve Celîl olan Allah onlara şöyle nida eder: “Ey kullarım! Bulunduğunuz durumlarınızdan razı mısınız?”

Cennetlikler diyecekler ki: “Ey Rabbimiz, kimselere vermediğin nimet ve mutluluğu bize verdiğin halde bizler durumlarımızdan nasıl razı olmayız? Bunun üzerine yüce Allah buyuracak ki: “Bundan daha kıymetlisini size vereyim mi?” Onlar derler ki: “Ey Rabbimiz, bundan daha kıymetli nimet nedir ki?” Yüce Allah bunun üzerine şöyle buyuracak: “Sizi rızama kavuşturacağım ve bundan sonra ebedîyen size gazap etmeyeceğim!” (Buhârî, 6549, Müslim, 2829)

Bu sûre ile alakalı da bu kadar söz yeter. Rabbim gereğiyle amel eden kullarından eylesin. Velhamdü lillahi Rabbi’l âlemin.

(A.KÜÇÜK)

“Ve-mê li’êhâdin 'îndehû min-nî'metin tûczê” herhangi birinden gördüğü bir hayra karşılık değildir bu yaptığı, yani birinden bir şey görmüşte ona bir karşılık veriyor değildir. Karşılıklılık ilkesi üzere değildir, yani menfaati varda onun için veriyor değildir. Ya nedir?

“İl-leb-tiğâ’ê vechî Rabbihi’l â'lê” sadece yüce rabbinin rızasını kazanma iştiyakıyla verir, bunun içindir yani. Rabbinin rızasını kazanmak için verir, başka bir şey için değil. Rabbim razı olsun gerisi önemli değil der. Onun için verirken karşısındakinden ne teşekkür bekler, ne tebrik bekler, ne takdir bekler, hiçbir şey beklemez, sadece Rabbinin rızasını bekler. Ne diyordu? Evet, Kur’an’da rabbimin rızasından başka hiçbir şey beklemiyorum diyordu ya. Onun için burada da o;

“İnne-mê nût'îmûkûm li-vechillêhi lê nûrîdû minkûm cezê-en ve-lê şûkûrâ”. (İnsan/9) işte bu ayet “İnnemê nût'îmûkûm” biz sizi sadece Allah rızası için doyurduk li-vechillêh, Allah rızası için doyurduk “lê nûrîdû minkûm cezê-en ve-lê şûkûrâ”. Sizden ne bir teşekkür bekliyoruz ne de bir ödül bekliyoruz derler. İşte böyle derler.

15 Aynı edebi telkin eden âyetler için bkz. 32/İnsan: 8-9.

“Ve-lesevfe yerdâ” peki böyle diyerek veren insanlar için ne var? Rıza var, rıza. Bir gün gelecek onlar razı olacaklar, yani bulduklarından razı olacaklar. Allah’ın rızasından razı olacaklar, Allah’ın rızasından daha büyük bir servet olmadığını görüp razı olacaklar. Allah razı edecek. Allah kendisini razı edenleri razı eder.

Rabbin kendini razı edenlerden ve kendinden razı olanlardan kılsın.

Ve êğîrû dâ’vêhûm eni’l-hâmdû lillêhi Rabbil âlemîn

Çağrımız ve davamız Âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd’adır.